Archaeological site of Bolnica in Paraćin and its importance for the prehistory of the Central Morava Region: A contribution in chronology and horizontal and vertical stratigraphy

Lokalitet Bolnica u Paraćinu nalazi se u severoistočnom delu današnjeg grada, na prvoj rečnoj terasi Crnice, čija nadmorska visina varira između 130 m i 140 m, a koja zapravo predstavlja južne obronke Karađorđevog brda. Čitav lokalitet danas je prekriven modernim naseljem, koje je u velikoj meri oštetilo njegovu stratigrafiju, zbog čega nisu moguća istraživanja šireg obima. Poslednja arheološka istraživanja, preventivnog karaktera, realizovana su krajem 2018. godine u samom bolničkom krugu. Prikazan odabir arheološkog materijala potiče sa ukupno 11 tačaka iz kruga današnje Opšte bolnice u Paraćinu i njegove neposredne okoline, a prikupljan je sukcesivno još od 80-ih godina prošlog veka. Ulomci posuda što su u prethodne tri decenije dospeli u Zavičajni Muzej u Paraćinu ukazuju na postojanje najmanje četiri kulturno-hronološka horizonta na ovom lokalitetu - ranoneolitski, bronzanodopski, horizont starijeg gvozdenog doba i horizont mlađeg gvozdenog doba. Najveća pažnja posvećena je pre svega nalazima iz mlađeg gvozdenog doba, čiji oblici i karakter upućuju na poreklo sa teritorije današnje Rumunije, odnosno na materijal dačke provenijencije. Upravo su na tom prostoru pronađene brojne analogije materijalu koji potiče sa više lokaliteta na teritoriji grada Paraćina (Bolnica, Gloždak, Gloždak-Lidl) i njegove neposredne okoline. Poređenjem teritorijalno-stratigrafskih odnosa lokaliteta Bolnica sa njemu teritorijalno bliskim lokalitetom Motel Slatina došlo se do određenih zaključaka koji govore u prilog tome da se radi o jedinstvenom lokalitetu što je još početkom XX veka veštački podeljen izgradnjom Srpske fabrike stakla i auto-puta E-75. Tako posmatrano, lokalitet Bolnica, odnosno Bolnica / Motel Slatina predstavlja u stratigrafskom pogledu jedan od najbogatijih lokaliteta na prostoru centralnog Pomoravlja. Posebno je razmatran i položaj lokaliteta Bolnica u odnosu na glavne komunikacione pravce u praistorijskom i ranorimskom periodu, pa je zaključeno da je ova oblast predstavljala važnu raskrsnicu na kojoj su se susretali putevi koji su vodili sa severa na jug, ali i prema istoku, prema prostorima koji su gravitirali teritoriji naseljavanja dačkih populacija. Uporedna analiza keramičkog inventara sa lokaliteta Bolnica, rezultata starijih istraživanja u Paraćinu i postojećih istorijskih izvora ukazala je na mogućnost da postojanje materijalne kulture Dačana na ovom prostoru može biti posledica prisilnog premeštanja stanovništva tokom I veka naše ere. Naime, epigrafski izvori govore o tome da je tokom I veka naše ere, a verovatno između 61. i 64. godine, izvesni Silvan Elije, legat sa propretorskim ovlašćenjima, nasilno preselio 100.000 "prekodunavaca" na teritoriju tadašnje Mezije, današnje Srbije.The paper presents the horizontal and vertical stratigraphy of the site of Bolnica in Paraćin, based on both earlier and the latest archaeological excavations and the material which had been collected for decades by the Hometown Museum in Paraćin, as a result of the construction works connected with the constant urbanisation of the area. The presented archaeological material is attributed to a period from the Early Neolithic to the so-called Dacian La Tène, meaning the 2nd century AD. One of the subjects discussed in this paper is the possibility that the sites of Bolnica and Motel Slatina, in fact, represent one large site, which was artificially divided by the E 75 highway and the Serbian Glass Factory. The comparative analysis, which encompassed the sites positioned on the right bank of the Velika Morava River, showed that this is one of the sites with the most independent chronological sequences in the Central Morava Region. Likewise, the importance of this site as a strategic point and an important intersection on the route from the Danube River to the Central Balkans, and further towards the south and East is underlined. Finally, we analysed the appearance of Dacian material culture during the 1st and the 2nd century AD and compared the occurrence of certain forms and decorations with relevant sites in present-day Romania. The paper cautiously suggests that the Dacian material culture represents traces of the deportation of 100,000 Transdanubians to the territory of Moesia by the legate Silvanus Aelianus, possibly between 61 AD and 64 AD, during the reign of Emperor Nero, which has been partially confirmed by new archaeological excavations at the site of Gloždak-Lidl during 2018