Unilateral antler combs from Romuliana

Istraživanjima na Romulijani, u slojevima kasnoantičkog horizonta s kraja IV - sredine/druge polovine V veka, nađeno je devet troslojnih češljeva sa jednim redom zubaca od jelenjeg roga (Sl. 2. 1-9). Oni su nađeni na tri sektora na ovom nalazištu (Sl. 1): četiri primerka u južnoj kuli zapadne kapije mlađeg utvrđenja, Kuli 19, dva na Sektoru palate II, južno od Kibelinog hrama i tri na Sektoru termi u jugoistočnom delu utvrđenja. Pomenuti češljevi mogu se svrstati u dva tipa: tip troslojnih, jednorednih češljeva sa polukružnom drškom (Petković češalj tip VII) i tip troslojnih jednorednih češljeva sa trostranom drškom ukrašenom konjskim protomima (Petković češalj tip VI). Tip VII (Sl. 2. 3-9), u provincijama na tlu Gornje Mezije (Moesia I, Dacia Ripensis, Dacia Mediterranea, Dardania), generalno se datuje u IV - prvu polovinu V veka. Češljevi sa konjskim protomima, tip VI (Sl. 2. 1-2), datuju se u pomenutim provincijama u poslednju četvrtinu IV početak V veka, odnosno bliže 380-408. godine. Analizom jednorednih češljeva od jelenjeg roga sa Romulijane izdvojene su dve grupe: starija, sa primercima sa polukružnom drškom sa sedlastim završecima, nastalim u okviru kulture Černjahov-Sintana de Mureš (Sl. 2. 3, 5-7; Sl. 5-8), i mlađa, sa primercima sa polukružnom drškom (Sl. 2. 8-9; Sl. 10; Sl. 12) ili trostranom drškom ukrašenom konjskim protomima (Sl. 2, 1-2; Sl. 13-14). Češljevi druge grupe nastali pod "varvarskim" uticajem, najverovatnije su izrađivani u radionicama Romulijane, sobzirom na veliku koncentraciju predmeta, sirovina i poluproizvoda od jelenjeg roga u istočnom delu utvrđenja. Treba pomenuti jedinstven nalaz prerađenog češlja sa polukružnom drškom sa sedlastim završecima u mali češalj sa polukružnom drškom (Sl. 2. 4; Sl. 6), što je po mom saznanju jedini konstatovan slučaj. Ceo češalj je smanjen, tako što su oplate skraćene, luk drške je opsečen, te se ukrasni žljeb našao uz samu gornju ivicu. Umetnuta je nova pločica sa zupcima, verovatno jer su se stari oštetili. Ona je nevešto uklopljena uz postojeću pločicu sa zupcima, pre svega jer su različite debljine, a i gustina zubaca nije simetrična. Češalj je spojen je sa pet bronzanih zakivaka, i to jedan na lučnoj dršci, jedan na delu oplate iznad starih zubaca i tri, jedan preko drugog, na strani oplate gde su umetnuti novi zupci. Na ovom mestu oplata je pukla pri rekonstrukciji zbog veće debljine središnjeg sloja, te je "majstor" zato pričvrstio sa više zakivaka. Na lučnoj dršci su vidljive dve rupice od starih zakivaka, koje su posle popravke češlja služile za kačenje na alku ili uzicu. Zanimljiv je i ostatak ukrasa na oplati - jedno "okce" i kružić sa "okcem" u sredini potpuno ekcentrično postavljeni u odnosu na smanjenu oplatu. Ovi češljevi zbog malih dimenzija, nisu mogli da se koriste za češljanje kose, ali su mogli pričvršćivati frizuru. Zanimljivo je da su dugu kosu, pod uticajem "varvarskog " ukusa, u kasnoj antici nosili i pripadnici rimske vojske. Kako je kod istočnih Germana postojalo verovanje da je snaga čoveka, pre svega ratnika, pohranjena u kosi, češalj je bio značajan kultni predmet. On je zbog dodira sa kosom, imao niz magijskih funkcija, pre svega zaštitnu. Zato su mali češljevi sa jednim redom zubaca, najverovatnije, stalno nošeni u kosi, zakačeni za pojas, ili na uzici oko vrata, o čemu svedoče rupice za provlačenje metalnih alki za kačenje i na primercima sa Romulijane (Sl. 5-6 Sl. 13-14). Na kraju, ni posle smrti se vlasnik češlja nije odvajao od svog amuleta i često je sa njim sahranjivan. Rimski jednoredni češljevi sa trostranom drškom i futrolom ukrašenom konjskim protomima, nastali pod "varvarskim " uticajem, povezani su sa konjičkim odredima provincijske vojske, equites pseudocomitatenses. Oni su bili insignije i oznake čina zapovednika pomenutih jedinica, kao i fibule u obliku svastike ukrašene konjskim protomima. U Istočnom Iliriku, gde se nalazila Romulijana, equites pseudocomitatenses su obezbeđivali puteve i utvrđene gradove od 380 do prelaza IV u V vek, a najkasnije do 408. godine. Nalazi troslojnih jednorednih češljeva od jelenjeg roga sa Romulijane svedoče o kontinuitetu stanovništva kasnoantičkog perioda na ovom lokalitetu od poslednje četvrtine IV do kraja V veka. Romulianum V veka bio je naseljen "varvarima", nosiocima kulture Černjahov Sintana de Mureš, pre svega Gotima, koje je Teodosije I primio na teritoriju Carstva 380-382. godine i autohtonim stanovništvom iz ruralne okoline Galerijeve palate. Simbiozom ove dve populacije, nastalo je stanovništvo, koje je između ostalog, imalo afinitet ka jednorednim češljevima od jelenjeg roga. Utvrđeno naselje na Gamzigradu pretrpelo je tokom V veka u dva maha napade Huna: 408 pod vođstvom Uldisa, posle razaranja utvrđenja Castra Martis, današnja Kula u Bugarskoj, i 441/443. Atilinu invaziju na teritoriju Carstva posle sloma Dunavskog limesa. Ipak, život se nastavio na sličan način u Romulijani, sve do kraja V veka, kada su ranovizantijski carevi Anastazije i/ili Justin I na Gamzigradu podigli naselje sasvim drugačijeg karaktera. Pitanje o funkciji kasnoantičke Romulijane, nastale na carskom posedu u poslednjoj četvrtini IV veka, za sada ostaje bez odgovora.In the course of investigations at Romuliana nine antler three-partite combs with a single row of teeth were found in the Late Roman horizons dating from the late 4th - mid 5th century. They were found in Tower 19, in the Palace II sector and in the Thermae sector. The combs can be classified as two types: three-partite unilateral combs with semicircular handle (Petković comb type VII) and three-partite unilateral combs with triangular handle decorated with horse protomes (Petković comb type VI). Two groups of these finds were distinguished after more detailed analysis; the earlier one including specimens originating from the Chernyahov-Sîntana de Mureº culture and later one including specimens made under "barbarian"influence and produced in Romuliana. These finds confirm the continuity of settlement at Romuliana in the Late Roman period, from the final quarter of the 4th until the end of the 5th century and open up the question of the character of the settlement