SAĞLIK SİSTEMİ BELİRLEYİCİLERİ VE GÖSTERGELERİ ÜZERİNE BİR YOL ANALİZİ ÇALIŞMASI

ÖZ: Bir ülkede yaşayan bireylerin yaşam kalitesini ve ülkenin beşerî sermayesini yakından etkilemesi nedeniyle sağlık hizmetlerinin kalitesinin, performansının ve etkinliğinin ölçülmesi önemlidir. Bu çalışmanın amacı, sağlık sistemi kalitesi belirleyicileri ve göstergeleri arasındaki nedensel ilişkileri 2018 itibariyle 135 düşük, düşük-orta ve üst-orta gelirli ülkeler için araştırmaktır. Sağlık sisteminin performansını yansıtan değişkenler sağlık göstergeleri, sağlık sisteminin kalitesini etkileyen değişkenler ise sağlık sistemi belirleyicileri olarak tanımlanmıştır. Belirleyiciler olarak; okuryazarlık oranı, kentsel nüfus (%) ve GSYH, sağlık sistemi göstergeleri olarak ise tüberküloz insidansı, beş yaş altı ölüm oranı ve cerrahi müdahale durumunda fakirleşme riski araştırma modelinde yer almıştır. İstatistiksel yöntem olarak gözlenen değişkenlerle yol analizi kullanılmıştır. Analiz sonucu; belirleyici değişkenlerin, önsel beklentilere uygun olarak tüberküloz insidansı dışındaki sağlık göstergelerini negatif etkilediği saptanmıştır. Sağlık sistemi belirleyicileri ve göstergeleri arasındaki nedensel ilişkilerin araştırıldığı az sayıdaki geçmiş çalışmalarda, gözlem birimlerinin belli bir ülke grubu (örneğin; sadece Batı Avrupa ülkeleri) veya aynı ülkenin belli bölgeleri ile kısıtlı olduğu görülmektedir. Farklı özellikteki ülkeleri kapsayan bir gözlem seti üzerinde, sağlık belirleyici ve göstergelerinin nedensel ilişkilerinin araştırılması bakımından çalışmanın özgün olduğu düşünülmektedir. ABSTRACT: It is important to measure the quality, performance and effectiveness of health care services, as it closely affects the quality of life of individuals living in a country and the human capital of the country. The aim of this study is to investigate the causal relationships between health system quality determinants and its indicators for 135 low, low-middle-and upper-middle-income countries as of 2018 The variables reflecting the performance of the health system are defined as health indicators and the variables affecting the quality of the health system are defined as health system determinants. As determinants; literacy rate, urban population (%) and GDP were included in the research model, while tuberculosis incidence, mortality rate under the age of five and the risk of impoverishment in case of surgical intervention were included as indicators of the health system. As a statistical method, path analysis was used with the observed variables. As a result of the analysis; it was determined that the determining variables negatively affect health indicators other than the incidence of tuberculosis in accordance with a priori the expectations. In the few past studies investigating causal relationships between health system determinants and indicators, it seems that the observation units are limited to a certain country group (for example, only Western European countries) or certain regions of the same country. It is thought that the study is original in terms of investigating the causal relationships of health determinants and indicators on an observation set covering different countries