Poezja i poeta w twórczości Saint-Martina, filozofa nieznanego

Koncepcja poezji Saint-Martina, ściśle powiązana z jego filozofią, odcina się jaskrawo na tle oświeconej myśli francuskiej. Jednym z celów, jaki postawił sobie Filozof Nieznany w swej twórczości, było przypomnienie współczesnym o wielkim znaczeniu poezji w życiu człowieka oraz wskazanie dróg jej odnowy. Przypisując poezji pochodzenie boskie, wyznaczył jej pierwsze miejsce wśród sztuk pięknych. Przy tym postawił wyraźną granicę między poezją pierwotną, która była poezją prawdziwą, a poezją współczesną. Poezja współczesna, będąca naśladownictwem świata materialnego, oznacza, w jego mniemaniu, upadek poezji prawdziwej. Zrywając z zasadami estetyki klasycznej, Saint-Martin domaga się, aby poezja stała się substytutem, obrazem zastępczym Świata niewidzialnego. Doskonałym wzorem takiej poezji, której zaleca naśladowanie, jest Biblia. Wielka godność poezji płynie z funkcji, do której pełnienia została powołana od początku swego istnienia. Wbrew przekonaniom panującym w XVIII wieku Saint-Martin głosi zasadę, że celem poezji jest nie piękno, ale objawienie prawd uniwersalnych, zawsze aktualnych, potrzebnych człowiekowi na ziemi. Pełniąc tę funkcję poezja jest jednym z doskonałych środków poznania, doskonalszym niż nauka. Ponad wartości intelektualne Saint-Martin stawia jednak wartości woluntatywne, uważając je za istotne posłannictwo poezji. Najwyższą funkcją poezji jest według niego mobilizowanie do czynu, budzenie w duszy pewnego fermentu, który to ferment ma doprowadzić, drogą przemiany wewnętrznej, do odrodzenia się człowieka. Zasługą Saint-Martina jest również rehabilitacja roli poety. W naszkicowaniu portretu poety wyprzedza on o kilka dziesiątków lat romantyków, którym pozostanie tylko dokonanie małego retuszu przy użyciu mocniejszych barw. Poeta Saint-Martina ma coś z proroka, jasnowidza. Jest przewodnikiem ludzkości w podwójnym sensie: nie tylko przynosi na ziemię głębokie prawdy, ale jest również wzorem wszelkich cnót. Mimo te niezwykłe właściwości nie należy do ludzi szczęśliwych. Los jego jest losem męczennika, który przypada w udziale wszystkim geniuszom. Geniusz w pojęciu Saint-Martina nie oznacza jednak, jak w XVIII wieku, spotęgowania władz intelektualnych, ale jest emanacją sił wyższych, których źródło nie należy do tego świata. Obok problemu geniusza Saint-Martin podejmuje, zajmując stanowisko odmienne od swych współczesnych, dwa inne zagadnienia szeroko dyskutowane w jego epoce: problem procesu twórczego oraz problem autentyczności w poezji. Teoretycy klasyczni przypisywali inspirację poetycką przyczynom naturalnym rzędu psycho-fizjologicznego, on natomiast pojmuje ją jako emanację boską: poeta nie tworzy tak jak zwykły talent, ale przekazuje, ponieważ jest kanałem połączonym bezpośrednio z Bytem Najwyższym. Solidaryzując się z krytyką wywodzącą się z ruchu pietystycznego, Saint-Martin odrzuca pogląd estetyki klasycznej utożsamiający poetę z aktorem naśladującym uczucia postaci, które odtwarza. Przeciwnie, narzuca on poecie obowiązek (traktując go jako imperatyw moralny) wyrażania uczuć szczerych, autentycznych. Poezja zatem winna być wyrazem stanu duszy poety, a nie naśladownictwem