The image of the Iranian world in the Roman poetry of the republican and Augustan ages

Prezentowana książka poświęcona jest obrazowi świata irańskiego w poezji rzymskiej wyłaniającemu się z zachowanej poezji rzymskiej epoki republikańskiej i augustowskiej. Zakres materiału źródłowego sięga zatem od komedii Plauta do poezji wygnańczej Owidiusza, obejmując ponad 200 lat rozwoju literatury łacińskiej. Moim celem jest przebadanie: - po jakie motywy sięgali rzymscy poeci, - jakie schematy mogą być dostrzeżone w tych tekstach, - jakie elementy były wspominane najczęściej, - jakie relacje mogą być dostrzeżone między tymi odniesieniami a realiami historycznymi, geograficznymi, społecznymi lub religijnymi, - wreszcie zaś, jaka jest w ramach całych utworów lub ich większych części funkcja tych wzmianek. Zamierzam przebadać, na ile spójny jest całościowy obraz stworzony z odniesień rozrzuconych po utworach różnych autorów, a także w jakim stopniu zmieniał się on w czasie. Ogólnie rzecz biorąc, zagadnienie świata irańskiego (postrzeganego w swoim najszerszym sensie jako obejmujący wielkie imperia perskie i partyjskie, ich części składowe, a także inne ludy irańskie, nawet jeśli w danym okresie nie były związane z tymi państwami) oraz jego relacji z Rzymem nie stały się głównym tematem poezji łacińskiej. Zebrane razem, odniesienia te tworzą wspólnie znaczący materiał, który wymaga dokładnej analizy. Dotychczas zagadnienia te były dyskutowane tylko częściowo, gdyż traktowano je albo jako część większych całości, gdy poezja łacińska były traktowana wspólnie z grecką, lub gdy omawiana była twórczość jednego autora. Co więcej, niektóre passusy poetyckie były zaskakująco pomijane w dyskusji i niełączone z innymi. Tymczasem bez zebrania kompletnego materiału źródłowego analiza nie może być kompletna, a wnioski – należycie uzasadnione. Dlatego przebadałem cały zachowany korpus poezji rzymskiej w celu znalezienia wszystkich możliwych wzmianek na tematy irańskie. W książce przyjąłem następujący układ strukturalny (zaczerpnięty z kluczowej pracy Michaela Wissemanna): passusy zawierające interesujące mnie wzmianki są przytoczone w oryginale, a następnie szczegółowo przeanalizowane. Poezja epoki republikańskiej i augustowskiej zasadnie może być nazwana "okresem tworzenia", w którym poeci rzymscy najpierw zaczęli posługiwać się odniesieniami do świata irańskiego (głównie zaczerpniętymi ze źródeł greckich), a następnie w krótkim czasie zbudowali własny zestaw motywów, które następnie były dalej wykorzystywane i zestawiane. Nie sposób w tym względzie przecenić znaczenia relacji rzymsko-partyjskich, które osiągnęły swój punkt kulminacyjny pod koniec okresu Republiki, stając się jednym z najważniejszych elementów rzymskiej polityki. Klęska Krassusa w bitwie pod Carrhae (53 r. p.n.e.) oraz zemsta za nią stały się czynnikami prowadzącymi politykę wschodnią Rzymu ku konfrontacji z Partią. August, choć początkowo planował kampanię na wschodzie, ostatecznie zdecydował się na traktat pokojowy, który został zawarty w 20 r. p.n.e. i ogłoszony za wielkim sukcesem. Te dwa wydarzenia znacząco wpłynęły na obraz świata irańskiego w poezji rzymskiej, która chętnie nawiązywała do aktualnych wydarzeń polityczno-militarnych. Moja praca została rozplanowana w następujący sposób. We Wprowadzeniu omawiam zagadnienia podstawowe (metodologia, stan badań, założenia wstępne). Główna część pracy podzielona jest na sześć rozdziałów dotyczących konkretnych okresów i autorów. Rozdział 1 poświęcony jest poezji republikańskiej. Rozdziały 2-6 dotyczą literatury augustowskiej, w której zagadnienia irańskie były częściej i bardziej szczegółowo omawiane. Z tego powodu zdecydowałem się poświęcić osobny rozdział poetom, którzy odnosili się do spraw irańskich częściej, tj. Wergiliuszowi (Rozdział 2), Horacemu (Rozdział 3), Propercjuszowi (Rozdział 4) i Owidiuszowi (Rozdział 5). W Rozdziale 6 umieściłem razem Korneliusza Gallusa, Corpus Tibullianum, "Appendix Vergiliana" oraz Grattiusa, nadając im zbiorczą nazwę poetae minores. Każdy rozdział kończy się cząstkowym podsumowaniem, z których wnioski zebrane są w końcowym Podsumowaniu. Rozmieszczenie analizowanego materiału zgodne jest z chronologią, z drobnymi wyjątkami w Rozdziale 6. Zdecydowałem się przyjąć ten układ kompozycyjny, aby połączyć wyraźniej wypowiedzi poetów z konkretnymi wydarzeniami w relacjach między Rzymem i Partią, aby wykazać zmieniające się z czasem w ich poezji schematy i aby wskazać na oddziaływanie jednych poetów na drugich. Obraz świata irańskiego wyłaniający się z poezji rzymskiej wydaje się kreacją całkowicie literacką. Jak w przypadku większości autorów starożytnych piszących o świecie Wschodu, poeci rzymscy czerpali motywy irańskie głównie z wcześniejszych tekstów, nie bazując na żadnej empirycznej wiedzy o świecie irańskim. Musiało to prowadzić do licznych nieporozumień i zniekształceń, dodatkowo wzmocnionych przez antagonizm wzajemnych stosunków rzymsko-partyjskich. Poeci wybierali ze źródeł literackich te elementy, które uważali za zaskakujące i wyjątkowe, odmienne od norm akceptowanych w świecie rzymskim. Uzasadnia to częste odniesienia do partyjskiej taktyki, wschodniej odmienności lub dzikiej, egzotycznej przyrody. Wiedza poetów o świecie irańskim zaczerpnięta z literatury nie jest ani dogłębna, ani nie zasługuje na szczególne zaufanie. Sprowadza się do znajomości niewielkiej grupy, głównie stereotypowych, tematów i motywów. Ani historia, ani geografia, ani etnografia świata irańskiego nie były tematami dobrze znanymi autorom rzymskim, choć starali się oni sięgać po nie w ograniczonym zakresie. Dlatego ludy irańskie były zasadniczo ukazywane jako wrogie Rzymowi, często dzikie i niebezpieczne, a czasem tchórzliwe i zniewieściałe (ta niekonsekwencja umknęła uwadze autorów rzymskich. Pod tym względem opis świata irańskiego nie różnił się od opisu innych ludów wschodnich. Wynikało to z faktu, że – ogólnie rzecz biorąc – poeci łacińscy postrzegali starożytne imperia irańskie jako część bajkowego i bogatego, choć jednocześnie zepsutego i niemoralnego Orientu, od którego należy się trzymać z daleka, gdyż mógłby "zanieczyścić" Rzymian i ich odziedziczoną po przodkach moralność i religię. Dlaczego zatem Rzymianie wspominali motywy irańskie tak często? Co istotne, czynili to w różnych gatunkach literackich i trudno dostrzec wyraźny link między danym motywem a konkretnym gatunkiem lub okresem literackim, co oznacza, że postrzeganie świata irańskiego było dość szeroko rozpowszechnione i stałe. Wydaje się, że przyczyną takiego stanu rzeczy była tendencja Rzymian do traktowania Persów, Partów i innych ludów irańskich jako lustra, w którym mogli się sami przeglądać. W ten sposób mogli uzyskać potwierdzenie swojej własnej tożsamości i wyższości nad innymi narodami. W pewnym sensie odniesienia do świata irańskiego obecne w poezji łacińskiej mogą być postrzegane jako forma dyskusji na temat świata rzymskiego, jego tożsamości, wartości, zalet i światopoglądu. Dla poetów łacińskich ludy irańskie nie były ważne same w sobie, ale jedynie o tyle, o ile odniesienie do nich dotyczyło Rzymian. Pozwalało im bowiem spojrzeć na siebie samych z innej perspektywy.The present book is dedicated to the image of the Iranian world emerging from the extant Roman poetry written in the Republican and Augustan Ages. The scope of the source material stretches thus from the comedies of Plautus to the Ovidian exile poetry, covering over 200 years of the great development of Latin literature. My aim is to investigate which motifs were referred to by Roman poets, which patterns could be noticed in those texts, which elements were mentioned most often, what relations can be observed between these references and historical, geographical, social or religious realities, and finally, what the function of these references is within the scope of entire poems or parts of texts extracted from the works of a greater size. I am also interested in the “genealogy” of these motifs: their origin and way of exploitation by the poets of subsequent periods. I aim at examining how consistent the overall image created from references scattered throughout the works of various authors was and how it changed in the course of time. Generally speaking, the issue of the Iranian world (seen in its broadest sense as encompassing the great empires of Persia and Parthia along with their component parts, as well as other Iranian peoples, even if they were not linked to these states in a given period) and its relations with Rome did not become the main topic of the works of Latin poetry. However, gathered together, the references to the Iranian motifs make up a considerable material that demands a detailed analysis. To date, these issues have been discussed only partially, since they have been treated either as a part of greater wholes, when Latin poetry was treated together with Greek one or a given author was taken into consideration. Furthermore, some passages from poetry have been surprisingly omitted and considered apart from others. Meanwhile, without the full source material the analysis cannot be complete and the conclusions sufficiently well-grounded. This is why I researched all the extant corpus of Roman poetry in order to find all possible mentions of the Iranian topics. Throughout the book, I embraced the following structural arrangement (taken from the seminal Michael Wissemann’s monograph): the passages containing relevant references are quoted in Latin and then analyzed in detail. The poetry of the Republican and Augustan Ages can be legitimately called a “period of creation,” in which Roman poets, firstly, started to use references to the Iranian world, mainly drawn from Greek sources and, secondly, in a short time, built some kind of repertory of motifs to be later reused and reconfigured. One cannot overestimate the importance of the relations between Rome and Parthia which had gained momentum at the end of the Republican Period and became one of the crucial parts of Roman political agenda. The defeat of Crassus in the battle of Carrhae (53 BC) and the revenge for it were the factors driving Roman eastern policy towards confrontation. Augustus, though probably planned an eastern campaign, finally opted for peace which was concluded in 20 BC and was declared a great Roman success. These two events greatly influenced the image of the Iranian world in poetry, which frequently alluded to recent political-military affairs. My study has been designed in the following manner. In the Introduction, some basic aspects (methodology, state of research, preliminary assumptions) are discussed. The main body of the book is divided into six chapters concerning specific periods and authors. Chapter 1 is dedicated to the poetry of the Republican period. Chapters 2–6 are devoted to Augustan literature, in which these issues were treated more thoroughly. This is why I decided to dedicate an entire chapter to each of the poets who referred to the Iranian affairs on numerous occasions, that is, to Vergil (Chapter 2), Horace (Chapter 3), Propertius (Chapter 4) and Ovid (Chapter 5). In Chapter 6, I placed together Cornelius Gallus, Corpus Tibullianum, “Appendix Vergiliana” and Grattius, calling them all jointly poetae minores. Every chapter ends with a partial conclusion. These partial corollaries are summed up again in the final Conclusions section. The arrangement of the analyzed material respects the chronological order, with some exceptions in Chapter 6. I decided to embrace this composition order so as to link more clearly the poets’ statements with the political events happening between Rome and Parthia, to reveal patterns changing over time as well as to indicate the influence of certain poets on some others. The image of the Iranian world emerging from Roman poetry seems to be a purely literary creation. As in the case of the majority of the ancient authors writing on the world of Orient, Roman poets drew the Iranian motifs mainly from earlier texts, not basing on any empirical knowledge of the Iranian world. This must have led to numerous misunderstandings and distortions, which was additionally enhanced by the antagonistic relations between Rome and Parthia. The poets chose from the literary sources such elements that they found surprising and exceptional, different from the norms accepted in the Roman world. It argues for the frequent mentioning of the Parthian tactics, Oriental peculiarities or exotic wild nature. The poets’ knowledge of the Iranian world taken from literature is neither profound nor particularly reliable. It came down to the acquaintance with a small group of – usually stereotypical – themes and motifs. Neither history, nor geography, nor ethnography of the Iranian world were topics really known by Roman authors, though they tried to treat them to a limited extent. Therefore, the Iranian peoples were generally indicated as hostile to Rome, sometimes fierce and dangerous, sometimes cowardly and effeminate (this inconsistency did not bother Latin authors). In this respect, the description of the Iranian world did not differ from that of other Eastern nations. This resulted from the fact, that – generally speaking – Latin poets perceived the ancient Iranian empires as a part of the fabulous, abundant but also corrupt and immoral East that should be given a wide berth, since it could “pollute” Romans and their ancestral morality and religion. Why then did Romans mentioned the Iranian motifs so frequently? Importantly, such an situation can be spotted in various literary genres and one cannot observe any explicit link between a given motif and a specific literary genre or period, which means that this perception of the Iranian world was quite pervasive and stable. It seems that the reason for this was the Roman tendency to treat Persian, Parthians and other Iranian peoples as a mirror in which they could look at themselves. Thus, they could obtain the corroboration of their own identity and superiority over other nations. In a way, the references to the Iranian world found in Latin poetry could be seen as a form of discussion about the Roman world, its identity, values, virtues and worldview. For Latin poets, the Iranian peoples were not important per se, but only inasmuch as reference to them concerned Romans. It allowed them to look at themselves from a different perspective