Herstoria sztuki lat sześćdziesiątych na Ukrainie. Alla Górska i jej dziedzictwo

Poniższa praca definiuje dziedzictwo jako elastyczne, płynne, dynamiczne narzędzie zmian społecznych, które pozwala mniejszościom wyrażać swoje historie z przeszłości poprzez reprezentowanie i redefiniowanie ich na różne interaktywne i cyfrowe sposoby. Sztuka kobiet zawsze była mniejszością. Historia sztuki Horsta Woldemara Jansona z 1962 roku nie zawierała ani jednej artystki i stała się żywym przykładem seksizmu w świecie sztuki. Począwszy od lat 50. i 60. feministki w całej Ameryce i Europie Zachodniej zjednoczyły się w próbie wydobycia zapomnianych nazwisk herstory – wydarzeń historycznych widzianych z kobiecej perspektywy. Wraz z badaczkami feminizmu artystki feministyczne stworzyły zupełnie nową, głośną, zaangażowaną politycznie, kwestionującą stereotypowe przekonania o biernych dziełach kobiet sztukę. W międzyczasie sztuka kobiet w Europie Wschodniej podlegała podwójnemu wykluczeniu ze względu zarówno na płeć, jak i geografię. Niektórzy badacze posuwają się do skrajności i odwołują się do jej nieistniejącego charakteru. Poniższa praca ma zaprzeczyć temu przekonaniu, a także tezie Lindy Nochlin Dlaczego nie było wielkich artystek? i skupić się na sztuce i życiu Alli Górskiej – ukraińskiej rewolucyjnej artystki, która w latach 60. stała się liderem opozycji artystycznej na sowieckiej Ukrainie. Górska zyskała uznanie dzięki odważnym działaniom na rzecz obrony praw człowieka, niesowieckiej, undergroundowej sztuce i była znana jako Ukraińska Frida Kahlo, co stanowczo potępiła, nie chcąc stać się „Riverą na Ukrainie”. Jej fenomen polega na tym, że była „maszyną”, która zdołała zgromadzić wszystkie utalentowane kobiety i mężczyzn ruchu lat sześćdziesiątych, zorkiestrować ich działania, bronić swoich prac przed licznymi komisjami i wraz z początkiem represji końca lat 60. – samych artystów. Jej artystyczna i dysydencka droga analizowana jest w dwóch kontekstach: odwilży lat 60. i wojny rosyjsko-ukraińskiej w 2022 roku. Poniższa praca wydobywa na światło dzienne niepopularne fakty i dzieła sztuki, łączy środowisko społeczno-polityczne kraju z tendencjami feministycznymi oraz zdejmuje maski z innych kobiet: badaczek, historyczek sztuki, galerzystek i po prostu entuzjastek, które rozsławiły dziedzictwo Górskiej. Dziedzictwo Górskiej miało trudny los, uważane raczej za „elementy dekoracyjne” niż dziedzictwo kulturowe na niepodległej Ukrainie. Obecnie w wyniku wojny prawie całe monumentalne dziedzictwo Górskiej (zlokalizowane w Mariupolu i Doniecku) jest zniszczone. Inna artystka z lat sześćdziesiątych, Liubov Panchenko, zagłodziła się na śmierć w okupowanym mieście, podczas gdy część prac jej i jej kolegów z lat sześćdziesiątych została zniszczona przez pociski. W warunkach ludobójstwa dziedzictwo na Ukrainie jest zagrożone. Dziedzictwo kobiet na Ukrainie jest zagrożone podwójnie. To właśnie wydarzenia wojenne stały się katalizatorem, który zwrócił uwagę na sztukę kobiet na Ukrainie i problematykę kobiet w ogóle. Stało się to wielkim krokiem w rozwoju feminizmu na Ukrainie oraz popularyzacji narracji „herstorycznej” poprzez różne projekty artystyczne, kulturalne i edukacyjne.The following paper defines heritage as a flexible, fluent, dynamic tool for societal changes, which allows minorities voice their stories of the past by representing and redefining them in a variety of interactive and digital ways. Women’s art has always been a minority. The 1962 History of Art by Horst Woldemar Janson did not include a single female artist and became a vivid example of sexism in the art world. Starting from the 1950s-1960s feminists all over America and Western Europe united in the attempt to excavate forgotten names of ‘herstory’ – historical events seen from women’s perfective. Along with feminist researchers feminist artists created totally new vociferous, politically engaged, challenging the stereotypical beliefs about women’s passivity artworks. In the meantime, in Eastern Europe women’s art fell under the double exclusion due to both gender and geography. Some scholars go to the extreme and refer to its non-existent character. The following paper sets out to contradict this belief as well as Linda Nochlin’s thesis Why have there been no great women artists? and focus on the art and life of Alla Gorska – a Ukrainian revolutionary female artist who became a leader of artistic opposition in 1960s in Soviet Ukraine. Gorska gained recognition by her bold human rights defense activities, non-Soviet, underground art and was known as a Ukrainian Frida Kahlo, which she strongly condemned, not wanting to become “Rivera in Ukraine”. Her phenomenon lies in the fact that she was “an engine” who managed to gather all talented women and men of the Sixtiers movement together, orchestrate their activities, defend their works in front of numerous committees and with the beginning of the late 1960s repressions – artists themselves. Her artistic and dissident path is analyzed in two contexts: the Thaw of the 1960s and the 2022 Russian-Ukrainian war. The following work brings to light unpopular facts and artworks, makes links between socio-political milieu of the country and feminist tendencies as well as takes off masks from other women: researchers, art-historians, gallerists and simply enthusiasts who made Gorska’s heritage known. Gorska’s works had a difficult destiny, being considered rather “decorative elements” than cultural heritage in independent Ukraine. Nowadays due to the war nearly all Gorska’s monumental heritage (located in Mariupol and Donetsk) is destroyed. Liubov Panchenko, another Sixtiers women artist, starved herself to death in the occupied town, while part of her and her fellow Sixtiers’ works were destroyed by the missiles. In the conditions of genocide heritage in Ukraine is under threat. Women’s heritage in Ukraine is under double threat. Exactly the war events became a catalysator that brought attention to the women’s art in Ukraine and issues of women in general. It became a big step in the development of feminism in Ukraine as well as popularization of ‘herstory’ narrative through various art, cultural and educational projects