New materials of the Wielbark Culture in the Iława Lakeland - Jawty Wielkie, Iława County

Stanowisko w Jawtach Wielkich zostało zlokalizowane w maju 2015 roku po przekazaniu informacji przez lokalnego mieszkańca do stowarzyszenia miłośników historii. Po przeprowadzeniu poszukiwań we wskazanym miejscu odnaleziono zabytki archeologiczne. Przekazany do Muzeum Warmii i Mazur zbiór liczył 51 przedmiotów wykonanych głównie ze stopu miedzi. Jedynym wyjątkiem była żelazna brzytwa. W skład zbioru wchodzi ponadto: 25 zapinek, 11 bransolet, 5 sprzączek, 2 okucia końca pasa oraz ostroga. Pozostałą część materiału stanowią przedmioty, które ze względu na stan lub fragmentaryczność zachowania nie mogą być jednoznacznie zinterpretowane. Zabytki zostały podjęte z niewielkiej głębokości, maksymalnie dochodzącej do kilkunastu centymetrów. Niektóre z nich noszą ślady przepalenia. Widoczne na powierzchni przedmiotów są również ślady intensywnie czarnej ziemi oraz węgli. Opisywane stanowisko należy łączyć z ludnością kultury wielbarskiej. Wskazuje na to spektrum pozyskanych zabytków, które wykonane są w zdecydowanej większości ze stopów miedzi i stanowią głównie ozdoby. Zabytki datowane są od okresu wpływów rzymskich do okresu wędrówek ludów. W tym czasie obszar Pojezierza Iławskiego zajęty był przez ludność wskazanego ugrupowania kulturowego. Stanowisko było wykorzystywane jako nekropola. Świadczyć o tym mogą, wspomniane wyżej, ślady spalenizny oraz pozostałości węgli na zabytkach. W tym aspekcie interesująca wydaje się także obecność w północnej części stanowiska grupy niewielkich wzniesień o dosyć regularnej, okrągłej podstawie, które swoim kształtem i wielkością mogą przypominać nasypy kurhanowe. Najstarszym zabytkiem w zbiorze jest fibula A.III.53 będąca wyznacznikiem fazy B1b. Zapinki tego typu do tej pory nie były znane z terenów Pojezierza Iławskiego, które jest częścią tzw. strefy D osadnictwa ludności kultury wielbarskiej. Według ustaleń R. Wołągiewicza obszar ten miał zostać zasiedlony w fazie B2b, jednak na podstawie wspomnianej zapinki oczkowatej serii głównej, a także niedawno opublikowanych odkryć z Bajd, Przezmarka i Zawady, wydaje się prawdopodobne, że sporadyczna penetracja tych ziem przez ludność kultury wielbarskiej zaczęła się wcześniej, w fazie B1. Na podstawie całego zbioru zabytków można również stwierdzić, że cmentarzysko było nieprzerwanie użytkowane do wczesnego okresu wędrówek ludów. Najmłodszym przedmiotem w kolekcji jest dziobowate okucie końca pasa. Interesująco przedstawia się kwestia nasypów ziemnych o okrągłych podstawach położonych na terenie, na którym zostały odkryte zabytki. Należy rozstrzygnąć czy grupa wspomnianych obiektów jest formą naturalną czy pochodzenia antropogenicznego. Przy przyjęciu drugiego założenia pojawia się również problem ustalenia bezpośredniej atrybucji kulturowej. Analiza wykazała, że konstrukcje te najbardziej przypominają kurhany znane z cmentarzysk wielbarskich. Nie można jednak wykluczyć, że konstrukcje te zostały wzniesione przez starsze kultury archeologiczne – grupę warmińsko-mazurską kultury łużyckiej lub kulturę kurhanów zachodniobałtyjskich. Rozstrzygnięcie tego problemu mogą przynieść wyłączne weryfikacyjne badania wykopaliskowe.The site at Jawty Wielkie, located in the Iława Lakeland in northern Poland (Fig. 1), was discovered in May 2015. A search carried out with the use of metal detectors yielded 50 copper-alloy artefacts (including 25 brooches, 11 bracelets, five belt buckles, two strap-ends and a spur) and an iron razor (Figs. 4–9). The finds were transferred to the collection of the Museum of Warmia and Masuria in Olsztyn. Some of the artefacts bear traces of burning; on several objects, traces of intensely black earth and charcoal have been preserved. These traces, as well as the structure of the discovered artefact assemblage, indicate that the site was used as a cemetery. The vast majority of the artefacts date to the Roman Period and the early phase of the Migration Period. At that time, the area of the Iława Lakeland belonged to the so-called zone D of the Wielbark Culture settlement. The oldest confidently dated artefact is a fibula of type A.III.53 (Fig. 4:1), which is a marker of phase B1b. What is interesting is that, until now, no brooches of this type were known from the area in question. Zone D was thought to not have been settled until stage B2b, however, the aforementioned brooch as well as the recently published, similarly dated finds from Bajdy, Przezmark and Zawada (A. Cieśliński 2020) indicate that the penetration of the Iława Lakeland by the people of the Wielbark Culture began earlier, in stage B1. The youngest artefact in the assemblage is a beak-shaped strap-end (Fig. 6:32), indicating that the cemetery was (continuously?) used until the early phase of the Migration Period. While the iron razor has analogies in the material of the Oksywie Culture from the Late Pre-Roman Period, no sites of this culture are known from the vicinity of Jawty Wielkie. In the northern part of the site, there is a group of small hills with a fairly regular, round bases, which resemble barrow mounds in shape and size (Fig. 10). Although the characteristics of these “tumuli” indicate that they are most similar to the mounds known from Wielbark culture cemeteries, it cannot be ruled out that they were built earlier – in the later phases of the Bronze Age or in the Early Iron Age. It is only possible to reject their later, early medieval provenance. The issue can only be resolved via archaeological excavations