Regulation of the compulsory portion in Polish inheritance law in light of the Roman law tradition

Przedmiotem pracy jest analiza regulacji zachowku w polskim prawie spadkowym w świetle tradycji prawa rzymskiego, stanowiącego element kultury prawnej całego kontynentu. Dziedzictwo rzymskiej jurysprudencji mocno zakorzeniło się w polskim porządku prawnym. Wpisuje się w nie instytucja zachowku, której źródła powszechnie upatruje się w rzymskich środkach ochrony członków najbliższej rodziny na wypadek śmierci spadkodawcy. W pracy przedstawiono analizę kontekstu społecznego starożytnego Rzymu oraz współczesnej Polski, co ma pomóc w ocenie użyteczności ówczesnej i obecnej regulacji oraz ich porównaniu. Celem rozważań jest zwrócenie uwagi na użyteczność i przystosowanie do warunków społeczno-ekonomicznych regulacji zachowku w prawie polskim z uwzględnieniem wyzwań, jakie stawia tej instytucji współczesność. Praca składa się z dwóch części. Pierwsza traktuje o regulacji zachowku w prawie rzymskim. W pierwszym rozdziale nakreślono kontekst społeczno-ekonomiczny, uwzględniając zasadnicze różnice w stosunku do współczesnych realiów. Szczegółowej analizie poddano źródła wiedzy na temat demografii rzymskiej, ze szczególnym uwzględnieniem rzymskiej tablicy trwania życia, którą przekazał Ulpian, a za nim kompilatorzy Justyniańscy, jako źródła jurydycznego. Drugi rozdział poświęcono historycznemu rozwojowi instytucji ochrony najbliższych członków rodziny spadkodawcy w prawie rzymskim od ustawy XII tablic, przez reformy prawa pretorskiego po rewolucje prawodawcze Justyniana. W zwieńczeniu części pierwszej przedstawiono pokrótce spadkobierców rzymskiej tradycji pars legitima, jakimi są dzisiejszy zachowek, rezerwa, a także rozwiązania alimentacyjne i quasi-alimentacyjne. Część druga została poświęcona regulacji zachowku w prawie polskim. Rozdział trzeci, analogicznie jak w pierwszej części, nakreśla kontekst społeczno-ekonomiczny, zaś czwarty, rozwój polskiej regulacji prawnej, jej współczesne ukształtowanie oraz problemy, jakim musi stawiać czoła. Rozważania nad zachowkiem zostały podzielone na pięć kryteriów: krąg potencjalnych beneficjentów i pozbawienie ich zachowku, wartość części spadku przeznaczonej dla uprawnionych, charakter prawny ochrony i podstawa obliczania zachowku. Na koniec poruszone zostały kontrowersje dotyczące zachowku i konstytucyjnego prawa dziedziczenia. Pracę wieńczy zakończenie, gdzie przedstawiono wyniki analizy historycznoprawnej i prawnoporównawczej, której efektem jest ocena współczesnej regulacji polskiego prawa spadkowego w świetle jej użyteczności i dostosowania do obecnych realiów społeczno-ekonomicznych. Okazuje się, że rzymska tradycja prawna ma jeszcze wiele do zaoferowania współczesnej jurysprudencji.The subject of the study is the analysis of the compulsory portion in Polish inheritance law in light of the Roman law tradition, which is part of the culture of the entire continent. The identity of Europe is also the identity of the Polish state, and the heritage of Roman jurisprudence is firmly rooted in the Polish legal order. This legacy includes the compulsory portion, the source of which is commonly found in Roman measures to protect members of the immediate family of the testator. I will devote part of my work to analyzing the social context of ancient Rome and modern Poland. This will help to assess the usefulness of the then and present regulation and compare them. The purpose of this analysis is to highlight the usefulness and adaptation to the socio-economic conditions of the regulation of retention in Polish law, considering the challenges posed to this institution by modern times. The work consists of two parts. The first describes the regulation of the pars legitima in Roman law. The first section outlines the socio-economic context, considering the fundamental differences with modern realities. The sources of knowledge of Roman demography are analysed in detail, regarding the Roman life table provided by Ulpian and passed on by the Justinian compilers as a juridical source. The second chapter is devoted to the historical development of the protection of the testator's immediate family members in Roman law from the Law of the Twelve Tables, through the praetorian law reforms to the Justinian legislative revolutions. The culmination of the first part of the work briefly introduces the heirs in the Roman pars legitima tradition, which are today's reserved portion, compulsory portion, as well as alimony and quasi-alimony solutions. The second part is devoted to the regulation of the compulsory share in Polish law. The third chapter, as in the first part, outlines the socio-economic context, while the fourth chapter outlines the development of the Polish legal regulation, its contemporary shape, and the problems it has to face. The discussion of the compulsory portion is divided into five criteria: the circle of potential beneficiaries and the deprivation of their share, the value of the inheritance share allocated to the beneficiaries, the legal nature of the protection, and the basis for calculating the compulsory portion. Finally, controversies concerning the compulsory portion and the constitutional right of inheritance are addressed. The work concludes with the results of a historical and comparative legal analysis, resulting in an assessment of the contemporary regulation of Polish inheritance law in light of its usefulness and adaptation to the current socio-economic reality. The Roman legal tradition still has much to offer to modern jurisprudence