DETERMINATION OF HEAVY METAL BIOACCUMULATION AND ANTIOXIDANT ENZYME ACTIVITIES IN SPINACH (Spinacia oleracea L.) GROWN IN DIFFERENT REGION OF KOSOVO

Sebzeler insanların beslenmesinde önemli bir yeri oluşturur. Çünkü sebzeler birer besin kaynağıdır. Sebzeler protein, vitaminler, demir, kalsiyum ve diğer sağlığa etki eden besin maddelerine katılarak 21 önemli ve fonksiyonel gıda bileşenini meydana getirirler. Ispanak (Spinacia oleracea L.) Ispanakgiller familyasına ait önemli bir yapraklı sebzedir. Ispanak bitkisi bitkilerin besin zincirinden geçen ağır metaller de dahil olmak üzere zehirli bazı maddeleri tutmaya doğal eğilimleri vardır. Bu nedenle, insan beslenmesinde gıda maddeleri önemli bileşenler olmasından dolayı gıdalardaki ağır metal birikimi küçümsenemez. Gıda kalite güvenliğinin en önemli unsurlarından biri gıda maddelerindeki ağır metal birikimidir. Ağır metallerin gıda maddelerine kontaminasyonu üreticiler ve tüketiciler için önemli bir sorun haline gelmiştir. Ayrıca, sebzeler ağır metalleri insanlarda klinik sorunlara yol açabilecek kadar yüksek miktarlarda tutup biriktirebilirler. Ağır metallerin sanayi ve araçlardan kaynaklanan yayılımı, üretimleri, taşınmaları ve pazarlanmaları sırasında üzerlerinde tortu birikmesiyle de olabilmektedir. Bitkiler parçalanıp ayrıştığında topraktan aldıkları ağır metaller toprağa tekrar dağılır ve topraktaki kirletici maddeler tekrar zenginleşir. Yapılması planlanan bu araştırmada Kosova’nın Ferizaj, Prizren (Mamusha) ve Obiliq bölgelerinde iki farklı ıspanak genotipi (Matador ve Viroflay) ile üç tekerrürlü bir tarla denemesi yapılacaktır. Parseller 1x2 m2 olacak ve bitkilere bölgedeki ortalama azot, fosfor ve potasyum dozlarında gübre uygulanacaktır. Her bir lokasyonda 2 m2 x 3 tekerrür x 2 genotip: 12 m2 deneme alanı ve projede toplam olarak 12 x 3: 36 m2 lik deneme alanı olacaktır. Üç farklı lokasyondan deneme öncesi alınacak olan toprak örneklerinde pH, EC, kireç, organik madde, yarayışlı P, değişebilir K, Ca, Mg, yarayışlı Fe, Cu, Zn, Mn, tekstür, ekstrakte edilebilir Cd, Co, Ni, Pb, Cr analizleri yapılacaktır. Bitkiler olgunlaştıktan sonra hasat edilecek ve her bir parselden alınan bitki örneklerinde N, P, K, Ca, Mg, Fe, Cu, Zn, Mn, Cd, Co, Ni, Pb, Cr analizleri yapılacaktır. Daha sonra bitkinin topraktan kaldırdığı bazı ağır metallerin durumu değerlendirilecektir.This research was done determine of some nutrient element contents, some heavy metal accumulation and some enzyme activities of spinach (Spinacia oleracea L.) plant in Ferizaj, Prizen and Obiliq regions, Kosovo. For this purpose a field experiment was done in controlled conditions with three replications and two varieties of spinach plant. Parcel size is 2 m2 and totally 18 parcels and 36 m2. 6 kg/da N, 6 kg/da P2O5 and 6 Kg/da K2O as 15.15.15 and urea fertilizers were applied to each parcel with sowing. Then, 4 kg/da N was applied to each parcel as urea form in 3-4 leaves period of plants. Field experiment was done in May and plants were harvested 120 days after planting in August month. Nitrogen, P, K, Ca, Mg, Fe, Cu, Zn, Mn contents of plants, Cd, Cr, Co, Ni and Pb heavy metal contents of plants and APX, CAT, SOD, POX, GR activities, MDA, GSH, chlorophyll a, chlorophyll b, total chlorophyll and carotenoids amount of plant samples were analyzed. According to the results, all analyzed parameters of plants were obtained significant differences between locations and varieties and these differences obtained statistically significant at the level of 5 %, except Cu, Cd and Co contents of plants. It can be said that the increase in the amount of MDA of the Clipper cultivar cultivated in Obiliq location where heavy metal pollution is high is due to the decrease in pigment content due to the suppression of total ascorbate content and chloroplastic APX and GR enzyme activities. According to the results, it was concluded that Clipper cultivar was more sensitive to heavy metal pollution than Matador cultivar based on antioxidant defense system