Hæfni sérfræðinga í geðhjúkrun og útkoma úr störfum þeirra. Fræðileg samantekt með kögunarsniði.

Bakgrunnur: Miklar breytingar hafa orðið á störfum sérfræðinga í hjúkrun, á alþjóðavettvangi, síðustu áratugi, þar með talið sérfræðinga í geðhjúkrun. Starfsvið þeirra hefur verið víkkað í mörgum löndum og taka þeir að sér ný hlutverk og verkefni sem krefjast aukinnar hæfni miðað við það sem áður var. Útkoman úr þessum breyttu störfum sérfræðinga í geðhjúkrun hefur verið jákvæð bæði fyrir sjúklinga og heilbrigðiskerfin þar þeir starfa. Tilgangur: Tilgangur þessa verkefnis er að varpa ljósi á hæfni sérfræðinga í geðhjúkrun, þar með talið hlutverk þeirra og verkefni í heilbrigðisþjónustu, og hver útkoma starfa þeirra er. Með því er leitast við að ná heildstæðri mynd af þeirri hæfni sem sérfræðingar í geðhjúkrun þurfa að búa yfir. Aðferð: Um fræðilega samantekt með kögunarsniði er að ræða. Gerð var heimildaleit í gagnagrunnunum Ovid, Scopus og Pubmed á heimildum sem birtar voru á árunum 2012-2022. Notuð voru leitarorðin mental health nursing, advanced nursing, competence og outcomes. Niðurstöður: Leitin skilaði 322 heimildum en af þeim uppfylltu 16 heimildir inntökuskilyrði sem notuð voru í samantektinni. Greindir voru 39 hæfniþættir sem sérfræðingar í geðhjúkrun þurfa að búa yfir til að geta sinnt hlutverkum sínum og verkefnum með fullnægjandi hætti. Samantektin leiddi í ljós að sú hæfni sem sérfræðingar í geðhjúkrun þurfa að búa yfir er víð þar sem þeir þurfa að sinna margskonar hlutverkum allt frá beinni umönnun við sjúklinga og aðstandendur yfir í að sinna ráðgjöf til samstarfsaðila og stjórnenda, varðandi meðferð sjúklinga með geðræn veikindi, ásamt því að sinna umbótavinnu, kennslu og rannsóknarstarfi. Útkoman úr störfum þeirra er jákvæð og skilar árangri bæði fyrir sjúklinga og heilbrigðiskerfið í heild þar sem þeir eru starfandi. Ályktun: Sérfræðingar í geðhjúkrun búa yfir mikilvægri þekkingu og færni sem gerir þá hæfa til að sinna fjölbreyttum störfum og verkefnum. Því er mikilvægt að stjórnendur og ráðamenn geri þeim kleift, og hreinlega geri ráð fyrir, að þeir sinni fjölbreyttum og krefjandi verkefnum. Skapa þarf sérfræðingum ákjósanleg vinnuskilyrði innan sinna starfseininga svo starfskraftar þeirra nýtist sjúklingum sem best ásamt því að veita þeim tækifæri og aðstæður til að fullnýta hæfni sína. Hvað störf og hæfni sérfræðinga í geðhjúkrun á Íslandi varðar er mikilvægt að kortleggja hvort tveggja og greina tækfæri til framþróunar. Mögulega þarf að endurskoða stefnu- og lagarammann fyrir störf sérfræðinga í geðhjúkrun á Íslandi svo hægt sé að víkka út starfsvið þeirra líkt og verið er að gera á alþjóðavettvangi. Lykilorð: Sérfræðingar í geðhjúkrun, hæfni, hæfniþættir, útkoma.Background: Advanced practice nursing has gone through a lot of changes internationally in the last decades, including advanced practice mental health nursing. Advanced practice nurses’ (APNs) scope of practice has been expanded in many countries and new roles and tasks have been introduced that require increased competence from before. The outcome of these changes in advanced practice mental health nursing has been positive, both for patients as well as the health care system. Aim: The aim of this review is to describe the competence of advanced practice mental health nurses, including their roles and tasks in health care, and describe the outcome of their practice. This way a comprehensive picture of the competence advanced practice mental health nurses need to possess, may be created. Method: A scoping review was conducted. The electronic databases Ovid, Scopus and PubMed were searched for sources published in the years 2012-2022. The keywords mental health nursing, advanced nursing, competence and outcomes were used in the search. Results: The search revealed 322 sources from which 16 sources met the inclusion criteria and were included in the review. 39 competency factors were analyzed that advanced practice mental health nurses need to possess to be able to perform their roles and tasks satisfactorily. The review revealed that the competence that advanced practice mental health nurses need to possess is comprehensive since they must be able to take on a variety of roles ranging from direct patient and family care to providing advice to other health care workers and managers, regarding care for patients with mental illness, as well as carrying out reform work, teaching and research work. The outcome of their practice is positive and leads to befits for patients as well as the health care system. Conclusion: Advanced mental health nurses possess important knowledge and skills which makes them capable taking on diverse roles and activities. It is therefore important that managers and leaders enable them, and purely assume, that they carry out diverse and demanding work. Optimal working conditions need to be ensured for advanced practice nurses within their work units, for them to practice to their full potentials, for the benefit of patient care, as well as providing them with opportunities and conditions to fully utilize their skills. In regard to the work and work environment of advanced practice mental health nurses in Iceland, and their competence, it is important to identify opportunities for improvements. The policy and legal framework for advanced practice mental health nurses’ scope of practice in Iceland may need revision so that it can be expanded in accordance with what is being done internationally. Key words: Advanced practice mental health nurses, competence, competency factors, outcom