On selected aspects of the funeral practices and iconography of ancient Sogdians

Niniejsza praca omawia najważniejsze zagadnienia związane z praktykami i rytuałami pogrzebowymi wśród Sogdyjczyków, wschodnioirańsiego ludu zamieszkującego przede wszystkim żyzne doliny rzeki Zarafszan, mającej swe źródło w górach Pamiroałtaju. Kraina ta, położona między Syr-darią a Amu-darią, zwana Sogdianą upstrzona była twierdzami górskimi, osadami oraz miastami, z których największymi i najważniejszymi były Samarkanda i Buchara. Lud ten zasłynął przede wszystkim swoimi ogromnymi wpływami, szerzonymi za sprawą szlaków handlowych. Byli to bowiem znakomici kupcy, których karawany pokonywały szlaki od Bizancjum po Chiny. Ich liczne powiązania z innymi kulturami, uwarunkowane kupieckim żywotem, w połączeniu z ich geograficzną lokalizacją na obrzeżach świata irańskiego wykształciły wyjątkową kulturę – zarówno synkretyczną jak i archaiczną. Ma to swoje odzwierciedlenie także w praktykach pogrzebowych. Większość z cech charakterystycznych zwyczajów funeralnych dawnych Sogdyjczyków można zrozumieć na podstawie religii zaratusztriańskiej, jednak w jej archaicznym i swoistym wydaniu. Swoistość ta polega przede wszystkim na obecności kultu dewów, tudzież licznej reprezentacji bogiń. W samych zwyczajach pogrzebowych uderzają niezgodne z zaratusztrianizmem lamenty za zmarłym oraz samookaleczenia się. Silnie obecny jest kult zmarłych przodków i składania im ofiar – być może reminiscencja dawnych ogólnoirańskich praktyk pogrzebowych. Wydaje się wielce prawdopodobne, że jedną z czołowych ról w wyobraźni dawnych Sogdyjczyków jeśli chodzi o śmierć i nadzieję na sprawiedliwy osąd oraz odrodzenie odgrywał Sijawusz, legendarny nieskazitelny bohater, niewinnie zabity przez nieufnego króla Afrasiaba. Sogdyjski rytuał pogrzebowy obfitował w różnego rodzaju przedmioty z nim związane. Są to przede wszystkim pojemniki na oczyszczone przez zwierzynę kości (jak każe obyczajowość zaratusztriańska) – humy oraz ossuaria. Te drugie często prezentowały rozwinięte zdobnictwo, którego symbolika odnosiła do raju, wędrówki duszy czy eschatologii. Ponadto, aby zgodnie z religią zoroastryjską, jeszcze bardziej oddzielić ciało od świętych pierwiastków ossuaria umieszczano w nausach – specjalnych grobowcach. Często lokowano ossuaria na piedestałach lub miejscach reprezentacyjnych, gdzie, wizytowane przez rodzinę zmarłego w celu odprawienia modłów i złożenia ofiar, miałyby czekać dnia końca świata, kiedy kości zostaną z nich wydobyte, napełnione na powrót duszą i zmartwychwstały człowiek stawi się na zaratusztriański sąd ostateczny – pławienie się w rzece roztopionego metalu, który jednym przysporzy niewyobrażalnego cierpienia a dla drugich zda się przyjemny jak mleko.This paper discusses the most important issues related to funeral practices and rituals among the Sogdians, the East Iranian people who live mainly in the fertile valleys of the Zarafshan River, which has its source in the Pamiroaltai Mountains. This land, located between Syr Darya and Amu Darya rivers, called Sogdiana, was dotted with mountain fortresses, settlements, and cities, the largest and most important of which were Samarkand and Bukhara. This people became famous primarily for their enormous influence, spread through trade routes. They were excellent merchants whose caravans traveled from Byzantium to China. Their numerous links with other cultures, conditioned by their mercantile life, combined with their geographical location on the outskirts of the Iranian world, have developed a unique culture - both syncretic and archaic. This is also reflected in funeral practices.Most of the characteristics of the funeral customs of the ancient Sogdians can be understood on the basis of the Zoroastrian religion, but in its archaic and specific form. This peculiarity is mainly due to the presence of the deva cult, as well as the numerous representation of goddesses. What is striking in the funeral customs of Sogdains are laments for the deceased that are inconsistent with Zoroastrianism and self-mutilation. The cult of deceased ancestors and sacrifices to them is strongly present - perhaps a reminiscence of old pan-Iranian burial practices. It seems likely that one of the foremost roles in the imaginations of the ancient Sogdians in terms of death and the hope of fair judgment and rebirth was played by Siiavush, the legendary flawless hero, innocently killed by the distrustful King Afrasib.The Sogdian funeral ritual abounded in all sorts of items associated with it. These are primarily containers for bones cleaned by wild animals (as per Zoroastrian customs) - hums and ossuaries. The latter often presented developed ornaments, the symbolism of which was related to paradise, the journey of the soul or eschatology. Moreover, in order to separate the body from the sacred elements even more, in accordance with the Zoroastrian religion, the ossuaries were placed in nauses - special tombs. Ossuaries were often located on pedestals or representative places, where visited by the deceased's family for prayers and sacrifices, they would wait for the day of the end of the world, when the bones would be extracted from them, animated with soul again, and the resurrected man would appear on the zoroastrian final judgment - basking in the river of molten metal, which will cause unimaginable suffering to some, and seem as pleasant as milk to others