Заметки о том, как Ян Хризостом Пасек с Москвой воевал

Tematem artykułu są te fragmenty „Pamiętników” Jana Chryzostoma Paska (1636 – 1701), gdzie wspomina on o swoich przygodach z lat 1660-1662. Pasek walczył wówczas z wojskiem rosyjskim jako żołnierz dywizji hetmana Czarnieckiego: z pułkami hetmana Iwana Chowańskiego pod Połonką (28.06.1660), a następnie przeciwko oddziałom Jurija Dołgorukowa nad rzeką Basią (08.10.1660). Uczestniczył też w mniej ważnych bitwach i potyczkach. Miał też okazję ochraniać Rosjan, gdy w 1662 roku był tak zwanym „prystawem”, prowadzącym wraz z niewielkim oddziałem wojsk polskich rosyjskie poselstwo z Wiaźmy do Warszawy. Opowiadająć o bitwach lubi się Pasek pochwalić swą odwagą i zdobyczą, niemniej – jak sądzi autor artykułu – narracja Paska pokazuje specyfikę takiej wojny, w trakcie której przeciwnicy nie nienawidzą się. Narrator „Pamiętników” walczy i zabija, jak każą prawa wojny, ale rosyjskie wojsko – odważne, bitne, bogate i szlacheckie – zasadniczo mu się podoba. Pasek nie szuka jakichś religijnych, mesjanistycznych czy ideologicznych przyczyn wojny, w której uczestniczy, a w szczególności – choć przecież jest ortodoksyjnym katolikiem - nigdzie nie przejawia niechęci w stosunku do prawosławia, i w ogóle nie widzi jakichkolwiek istotnych różnic między katolicyzmem a prawosławiem (natomiat zauważa zasadnicze różnice między katolicyzmem a protestantyzmem). W okresie pokoju, kiedy Pasek towarzyszy rosyjskiemu poselstwu, także nie odczuwa w stosunku do Rosjan poczucia wyższości. Owszem, widzi między Polakami a Rosjanami istotne obyczajowe różnice, pokazuje je, jako interesujące, ale odczuwa z Moskalami pewną wspólnotę, widząc, że to także chrześcijanie i szlachta. Jeśli więc słusznie uznaje się Paska za przykład przeciętnego, średniozamożnego szlachcica swojej epoki, to z lektury jego „Pamiętników” należy wnioskować, że w drugiej połowie XVII wieku nie istniała jeszcze w Polsce jakaś szczególna nienawiść lub nawet wyróżniająca się czy wyjątkowa niechęć w stosunku do Rosjan, prawosławia i imperium rosyjskiegoThe theme of the article concentrate on those excerpts of «Memoirs» written by Jan Chrysostom Pasek (1636-1701), where he reminisces about his adventures in the years 1660-1662. Pasek served as a soldier in hetman Czarniecki's division and fought against the Russian army in 1660. He took part in the Battle of Polonka (Połonka) against hetman Ivan Chowański's regiment (28.06.1660), Battle of the Basya (Basia) River (08.10.1660) against Juri Dołogoruk's units and in other more or less important battles. In 1662 Pasek with small unit of polish army, escorted Russian embassy from Viazma to Warsaw. Speaking about the battles, Pasek likes to brag about his personal courage and spoils. However – how the author of this article presumes – the story shows a specifics character of the war, where opponents do not feel hatred for themselves. The narrator of «Memoirs» fights under the law of war, but he likes the nobility, richness and braveness of the Russian army. Moreover, Pasek is not looking for any particular ideological, religious or messianic causes of the Polish-Russian war. Although he is an orthodox Catholic – Pasek nowhere shows intolerance towards Othodox Church and does not perceive a significant differences between Orthodoxy and Catholicism (but notes a fundamental differences between Catholicism and Protestantism). In peacetime, when Pasek accompanies the Russian embassy, he does not feel an advantage over Russians. Certainly he notices fundamental social differencies and shows them as noteworthy, but at the same time experiences the feeling of a certain brotherhood with Muscovites due to the fact that they are both Christians and nobility. And if Pasek is considered to be the most usual example of the Polish gentry, from his memoirs it can be concluded that in the second half of XVII century there was no particular hostility to Russians, Russian Orthodoxy and Russian power