Against manipulation

Jedną z ważniejszych cech rzeczywistości, w jakiej obecnie żyjemy i funkcjonujemy, jest wszechobecna tendencja do tego, by jedni ludzie wpływali na innych. Liczba grup społecznych, organizacji, przedsiębiorstw i pojedynczych osób, które z różnych powodów chcą wywierać wpływ na poglądy, zachowania, emocje, motywacje itp. innych osób wydaje się wręcz nieograniczona: partie polityczne i poszczególni politycy, producenci, usługodawcy i sprzedawcy wszelkich rodzajów, instytucje religijne i wiele innych. W obecnych czasach wywieraniu wpływu sprzyjają i bardzo go ułatwiają środki masowego przekazu, w szczególności telewizja i Internet. Wszechobecne są reklamy. Nieprzerwanie ktoś usiłuje coś od nas uzyskać, przekonać nas do określonych poglądów, kształtować nasze zachowanie, skłonić do zrobienia czegoś. W kontekście takiej refleksji może być interesujące, że psychologia zna znacznie więcej technik wywierania wpływu, niż sposobów chronienia się przed nim. Dość przejrzeć jakikolwiek podręcznik wywierania wpływu (na przykład: Cialdini, 2009; Doliński, 2000; 2005; Zimbardo i Leippe, 1991), by zorientować się, że liczba technik i sposobów wpływania na innych, dobrze poznanych i zbadanych empirycznie, jest całkiem spora. Jeśli jednak w tych samych lub innych podręcznikach poszukamy sposobów, dzięki którym możemy siebie samych czy inne osoby na te techniki uodparniać, stwierdzimy, że w najlepszym razie jest ich niewiele i są słabo zbadane empirycznie. Istniejące wyniki badań empirycznych i analiz teoretycznych dotyczących chronienia przed niepożądanym wpływem są nieporównanie szczuplejsze niż wiedza na temat sposobów skutecznego wywierania wpływu oraz uwarunkowań jego efektywności. Różnica wydaje się wręcz uderzająca. Był to główny powód, dla którego niniejszy rozdział poświęcono przeciwdziałaniu wpływowi. Niniejszy tekst przedstawia autorską technikę, która w świetle wykonanych przez nas badań może być obiecującym sposobem na zmniejszanie podatności na niektóre przynajmniej techniki wpływu. Nazwaliśmy ją techniką wzmocnionej autoafirmacji. Polega ona, mówiąc w skrócie, na umożliwieniu osobie dokonania autoafirmacji (to jest, uświadomienia sobie pewnych własnych mocnych stron), której towarzyszy pozytywna informacja zwrotna pochodząca od innych osób. Dotychczas wykonane badania wskazują, że technika ta zmniejsza podatność na próby zmiany postaw oparte na regule wzajemności, na technikę „drzwi zatrzaśnięte przed nosem” (Szpitalak, Polczyk i Cyganiewicz, w przygotowaniu) oraz na dezinformacje w kontekście zeznań świadka naocznego (Szpitalak i Polczyk, w druku a). Na wstępie streszczono istniejącą wiedzę o metodach uodparniania na wpływ i manipulację. Następnie przedstawiono technikę wzmocnionej autoafirmacji, w tym także skrótowo tło teoretyczne jej głównych dwóch komponentów: autoafirmacji i informacji zwrotnej