Kwetsbaar vitalisme; Een verbinding tussen psychoanalyse, schizoanalyse en humanistiek

In mijn masterscriptie onderzoek ik wat de waarde en kracht is van onbewust existentiële en discursief sociaal-politieke invloeden voor de humanistiek als menswetenschap. Ik onderneem een zoektocht door het landschap van de psychoanalyse (in het bijzonder de objectrelatietheorie van Melanie Klein, Ronald Fairbairn en Donald Winnicot) en aanverwante denkers (Jacques Lacan en Gilles Deleuze & Felix Guattari) die hierop een cruciale kritiek hebben geformuleerd. In het eerste deel behandel ik de belangrijkste kernconcepten binnen de objectrelatietheorie. Dit deel geeft de lezer een indruk van wat er op onbewust existentieel- en intersubjectief niveau kan spelen in de contacten die we met anderen aangaan. De inter- en externalisering van bepaalde objectrepresentaties en de daaraan gekoppelde neurosen staan hierbij centraal. In de overgang naar het tweede deel wordt het de lezer duidelijk dat er binnen de objectrelatietheorie geen verwijzingen te vinden zijn naar de potentiële invloed van sociaal-politieke factoren op het functioneren van de psyche, het gedrag en in de formatie van objecten. Het is de psychoanalyticus en filosoof Jacques Lacan die vanaf de jaren vijftig een sterke kritiek uit op de psychoanalyse van zijn tijd. Als eerste thematiseert hij de formatie van het ik of ego in relatie tot de taal en de symbolische orde, waardoor hij letterlijk de omringende wereld in het analytische denken binnenbrengt. Waar Lacan de omringende wereld in het psychoanalytische gedachtegoed binnenbrengt, intensiveren Deleuze & Guattari dit proces nog eens extra. In Anti-Oedipus (1972) formuleren zij, in navolging van Lacan, een kritiek op de gehele psychoanalyse. In tegenstelling tot Lacan, die zich weinig tot niet verliet op politieke uitspraken of consequenties van zijn theorie, positioneren Deleuze & Guattari zich expliciet als sociaalpolitieke denkers en diepen dit spoor verder uit. Beiden streven een verschuiving na van psychoanalyse richting schizoanalyse, een alternatief conceptueel instrumentarium waarbinnen de bewegingen in de sociaal-politieke werkelijkheid definitief als graadmeter van analyse worden genomen. In het derde en laatste deel formuleer ik onder de noemer ‘kwetsbaar vitalisme’ aanvullende existentiële en sociaal-politieke denklijnen, ten gunste van de humanistiek als menswetenschap. Een aanzet die zijn gewicht ontleent aan de inzichten uit de eerste twee delen. In dit derde deel zet ik een experimentele koers van analyse uit, gestut door praktische voorbeelden, die uitnodigt tot discussie onder vakgenoten