Kemaleddin Mes‘ud Şirvani’nin Şerhu’r-Risaleti’l-Vaziyyesi ve Mir Ebu’l-Beka B. Abdulbaki’nin Haşiyesi (tahkik ve inceleme)

Lafız ve anlam arasındaki ilişkiyi farklı bir biçimde gündeme getiren Adudüddin el-Îcî’nin (ö. 756/1355) er-Risâletü’l-Vaz‘iyye isimli eseri, beraberinde pek çok tartışmanın ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Söz konusu tartışmaların etkisi günümüze kadar ulaşmaktadır. Hatta bu minvalde ortaya çıkan eserlerin bağımsız bir bilim dalının literatürünü meydana getirecek seviyeye geldiği söylenebilir. Îcî öncesi lafız ve anlam arasındaki ilişki daha çok kelam veya belagate dair konular altında işlenirken Îcî ile birlikte mezkûr ilişkinin bizzat kendisi incelemeye tabi tutulmuştur. Buna göre Îcî risalesinde lafızların anlamlarına nasıl vaz‘ edildiğini açıklamaya çalışmakta bunu yaparken lafızları öncelikle külli ve müşahhas anlamlara delalet etmelerine göre ikili bir taksime tabi tutmaktadır. Delaleti külli olan kısma dâhil olanları ise delalet ettiği anlam türleri olan zat, hades ve her ikisinin birleşmesiyle meydana gelen nispet şeklinde üçlü bir taksim yaptığı görülmektedir. Bu taksimle cins isim, masdar, fiil ve müştak lafızların yapıları hakkında bilgiler vermekte, birbirlerinden ayrıldıkları noktalara temas etmektedir. Delaleti müşahhas olan lafızları ise alem, harf, zamir, ismi işaret ve mevsul olmak üzere dört kısım altında incelemiştir. Özellikle harf, zamir, ismi işaret ve mevsulun vaz‘ına dair yaptığı yorumla geleneksel kabule itiraz etmektedir.Îcî’nin mezkûr eseri başta öğrencisi Seyyid Şerif el-Cürcânî (ö. 816/1413) olmak üzere pek çok kimse tarafından şerh edilmiştir. Kronolojik bir sıralama yapıldığı takdirde Ali Kuşçu (ö. 879/1474), Ebu’l-Kâsım es-Semerkandî (ö. 888/1483’den sonra), Molla Câmî (ö. 898/1492), ve İsâmüddîn el-İsferâyînî (ö. 945/1538) gibi Şerhu’r-Risâleti’l-Vaz‘iyye adlı şerhiyle Kemâlüddîn Mes‘ûd Şirvânî’nin (ö. 905/1500) ve ona haşiye yazan Mîr Ebü’l-Bekâ’nın (ö. 948/1541) de ilk dönem vaz‘ risalesi şarihlerinden birisi olduğu görülmektedir.Vaz‘ ilminin kurucu metni olarak da kabul edebileceğimiz er-Risâletü’l-Vaz‘iyye’yi, tahlil eden ve onun sorularına cevap arayan ilk dönem şerhlerinin mezkûr ilmin teşekkülünde önemli yeri olduğu tartışmasız bir hakikattir. Metni değerlendirirken kullanılan metod ve yaklaşımlar ise bu şarihlerin sonraki nesillere bıraktığı miraslardandır. Şirvânî’nin şerhi de zikredilen şerhler arasında yer aldığı için benzer bir öneme sahiptir ve içerisindeki değerlendirmelerin ortaya çıkarılması gerekmektedir. Bu amaçla delaleti külli ve müşahhas olan lafızların vaz‘ına dair ortaya çıkan problemlere ışık tutulmuş, Şirvânî’nin, Şerhu’r-Risâleti’l-Vaz‘iyye’si ile birlikte ilk dönem şerhlerinde problemlere dair cevaplar aranmıştır. Ayrıca er-Risâletü’l-Vaz‘iyye’nin diğer şerh ve haşiyelerine de yeri geldikçe temas edilmiş, böylece Şirvânî ve diğer şarihler arasındaki farklı ve benzer yaklaşımlar ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.The work of Adudüddin al-Îcî (d. 756/1355) er-Risâletü’l-Wad‘iyye, which brings the relationship between word and meaning to the agenda in a different way, has led to many discussions. The effects of these discussions reach the present day. It can be said that the works that emerged in this way have reached the level that will constitute the literature of an independent branch of science. While the relationship between phrasing and meaning before Îcî was dealt with mostly under the topics of kalam or rhetoric, the aforementioned relationship itself was examined together with Îcî. According to this, Îcî tries to explain how the meanings of the words are assigned in his epistle, while doing this, his words are divided into two, according to the fact that they signify primarily general and concrete meanings. It is seen that he makes a triple division in the form of proportionality that is formed by the combination of the meaning types he signifies, the person, the hades, and the ones that are included in the part whose signification is universal. This division gives information about the structures of genus nouns, infinitives, verbs, and touches on the points where they differ from each other. On the other hand, he has examined the words that have concrete indications under four parts: universe, letter, pronoun, noun sign, and mawsul. In particular, he objects to the traditional acceptance with his interpretation of letters, pronouns, nouns, signs, and verses.The aforementioned work of Îcî has been annotated by many people, especially his student Seyyid Sharif el-Cürcânî (d. 816/1413). If a chronological order is made, the names would be listed as Ali Kushcu (d. 879/1474), Ebu’l-Kasım es-Samarkandi (d. 888/1483), Molla Câmî (d. 898/1492), and İsâmüddîn el-İsferâyînî and also Kemâlüddîn Mes‘ûd Shirvânî (d. 905/1500) with his commentary titled Şerhu’r-Risâleti’l-Wad‘iyye and Hashiya of Mîr Ebü’l-Bekâ.It is an indisputable fact that the first period commentaries that analyze er-Risâletü’l-Wad‘iyye, which we can accept as the founding text of the science of wad‘, and seek answers to his questions, have an important place in the formation of the aforementioned science. The methods and approaches used while evaluating the text are the legacy of these commentators to the next generations. Since Shirvânî’s commentary is among the mentioned commentaries, it has similar importance and it is necessary to reveal the evaluations in it. For this purpose, in the article, the problems that arise about the meaning of the utterances are shed light on, and answers to the problems are sought in Shirvânî’s first period commentaries together with Şerhu’r-Risâleti’l-Wad‘iyye. In addition, other annotations and annotations of er-Risâletü’l-Wad‘iyye were also touched upon, so that different and similar approaches between Shirvânî and other commentators were tried to be revealed