OD DALMACIJE DO VENETA: U SJEVERNOJ ITALIJI OTKRIVENI NOVI LIBURNSKI CIPUSI

Vengono analizzati due monumenti funerari iscritti d’età romana, conservati a Vicenza e a Camisano Vicentino, uno comunemente attribuito alla città veneta e l’altro pressoché inedito. Si rivelano appartenere alla tipologia dei cosiddetti “cippi liburnici” e pertanto attribuibili a una provenienza geografica non veneta, bensì dalmata, più precisamente dalla cittadina di Asseria. Giunti in Italia quasi certamente per via collezionistica in età moderna, si cerca di ricostruire le vicende dei loro spostamenti. Si analizza infine una terza iscrizione, già attribuita a Roma, ma in realtà relativa a un altro cippo liburnico, un tempo conservato nella collezione Obizzi a Battaglia Terme, proveniente però da Asseria.Postoje mnogi predmeti iz rimskog razdoblja dalmatinskog podrijetla u raznim muzejskim i privatnim zbirkama u sjevernoj Italiji, posebice u Venetu. Prepoznavanje točnog podrijetla ključno je u svrhu ispravljanja ili izbjegavanja historiografskih pogrešaka te istodobno i u svrhu vraćanja podataka u izvorno područje pripadnosti. U članku se analiziraju tri rimska epigrafa, jedan nepoznat stručnjacima i dva tradicionalno dodijeljena gradovima Vicenzi i Rimu, ali koji zapravo dolaze s područja Liburnije. Cilindrični kamen s koničnom kalotom pronađen je u Vicenzi i čuva se u Prirodoslovno-arheološkom muzeju: tip i dekorativni elementi omogućuju identifikaciju kao takozvani “liburnijski cipus” te ne više pripadnost venecijanskom gradu, već se pripisuje Aseriji, u Dalmaciji. Natpis je vrlo oštećen, ali mogu se iščitati imena dviju žena kojima je ovaj nadgrobni spomenik namijenjen, od kojih jedna možda nosi prezime Marcella. Prisutnost samog cipusa u Vicenzi vjerojatno je rezultat trgovine antikvitetima u venecijansko doba, o čemu svjedoči prisutnost rupa s metalnim ostacima u njima, te slovo B koje je ugravirano u moderno doba, potkrijepljujući činjenicu da je kamen korišten kao potpora ulaznim vratima na ulazu u kakvu palaču. U Camisanu Vicentinu na krovu zgrade s obilježjima osamnaestog stoljeća nalazi se još jedan konični kamen s kalotom ukrašenom skvamama te s ogledalom omeđenim vijencima i girlandama; zaključeno je da se radi o primjerku liburnskog cipusa koji isto tako potječe iz Aserije, s dekorativnim elementima koje su najmanje učestali: ukrasi s biljnim motivima. Natpis, iako vrlo istrošen, glasi adprecatio bogovima Mani i onomastika dviju osoba, od kojih jedna glasi cognomen Martialis. Neobična kolokacija ovog kamena na krovu zgrade također se objašnjava tržištem antikvitetima: zahvaljujući pronalasku rukom izrađenog crteža Aurelija Guarnierija Ottonija koji prikazuje nešto što bi mogao biti upravo cipus iz Camisana Vicentina, pretpostavlja se da se radi o originalu iz kolekcije Obizzi koji je kasnije prešao u posjed Querinija. Konačno, treći natpis, koji se obično pripisuje Rimu, pažljivijom analizom otkriva se da se radi o netočnom prijepisu već poznatog epigrafskog teksta, ugraviranog u liburnski cipus koji se sada čuva u gradu Este, ali dolazi iz Aserije