دراسة جمالیة لنظریة تعزیز الصحة النفسیة من خلال قرائة القرآن: البنیة الهندسیة لسورة الإنسان أنموذجاً

سابقه و هدف: تا به حال پژوهش مستقلی دربارۀ جمال و زیبایی‌های قرآن انجام نشده است. با عنایت به حلقه‌های مفقوده در مبادی نظری پژوهش‌های پژوهشگران تجربی دربارۀ قرائت و استماع آیات قرآنی، هدف این پژوهش پیشنهاد و معرفی روش‌شناسی خاص در پژوهش‌ها و آزمایش‌های میان‌رشته‌ای با موضوعیت هنر و زیبایی‌های قرآن کریم بود. روش کار: پژوهش حاضر با به‌کارگیری تلفیقی از روش‌های تحلیل محتوای متون و روش‌های‌ تفسیری برخی آیات سورۀ انسان پدید آمده است. روش این پژوهش کتابخانه‌ای-تحلیلی است. به این صورت که داده‌ها و اطلاعات از منابع مختلف مانند کتب و مقالاتِ موجود جمع‌آوری و پس از تحلیل و بررسیِ زیبایی‌شناختی و مقایسۀ بین متون مشابه و پی‌بردن به برخی ظرائف و لطائف متنی و محتوایی استفاده شد. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات به فراخور مباحث مطرح‌شده، روش متن به متن ‌یا بینامتنی و استفاده از نکات صنعت بیان و بدیع و مباحث قدیم و جدیدِ ادبی است. در این مقاله تلاش شده است تا گوشه‌ای از جمال ساختاری و ادبی سورۀ انسان در سه زیرشاخۀ «نحوی»، «بلاغی» و «هندسی» نشان داده شود. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند. یافته‌ها: بررسی‌ها نشان می‌دهد که روش‌های نوین تجربی این قابلیت را دارند تا در بسط نظری هستۀ مرکزی دین یعنی کتاب و سنت، در چارچوب و به واسطۀ علوم اسلامی (جهت دوری از رویکردهای آزادی‌خواهانه و رویکردهای افراطی) استفاده شوند. علاوه‌براین، از طریق مطالعه و بررسی‌های زیبایی‌شناسانۀ قرآن به‌ویژه زیبایی‌های هندسی می‌توان به شناخت روند و مراحلِ سیر کمالی انسان در بخش‌های مختلف ازقبیل فرایندهای تربیتی، آموزشی، پژوهشی و هدایت‌گری مبتنی بر دریافت‌های قرآنی نائل آمد. نتیجه‌گیری: درنهایت، با بررسی مؤلفه‌های زیبایی‌شناختی سورۀ انسان، جایگاه علوم اسلامی مرتبط با هنردرمانی روشن شد.Background and Objective: So far, no independent study has been conducted on the beauty and aesthetic aspects of the Qur'an. Considering the gap in the theoretical foundations of the experimental researchers about the recitation of and listening to the Qur'anic verses, the present study attempted to present and introduce a particular method to be used in the interdisciplinary studies and experiments with a focus on the art and beauties of the Holy Qur'an.  Methods: The present study used a combination of content analysis and interpretation methods for analyzing some of the verses of chapter ‘Insan’ of the Qur'an. This study is library-based analytical. Accordingly, the required data were collected using different sources including books and articles and after aesthetic analysis and comparison of the similar texts, the textual and content beauty and delicacy was examined. Depending on the topic being discussed, the text-to-text or inter-textual method was used for data analysis and the expression and novelty techniques and old and new discussions were also drawn on for analysis. In the present article, an attempt was made to show a small part of the structural and literal beauty of Chapter ‘Insan’ under three subcategories of ‘syntax, ‘eloquence’ and ‘geometry’. The authors reported no conflict of interests in this study. Results: The results of analysis show that the modern experimental methods can be used for theoretical expansion of the central core of religion, i.e. the Holy Book and the Prophet’s tradition, in the framework of and using Islamic sciences to avoid the liberal and extremist approaches. By aesthetic examination of the Qur'an particularly its geometric beauties, the developmental trend of human being in different aspects including training, education, research and guidance can be understood based on the Qur'an.  Conclusion: Finally, by examining the aesthetic elements of the chapter ‘Insan’, the position of Islamic sciences in relation to art therapy was clarified.خلفية البحث وأهدافه: لم تجر حتی الآن دراسة مستقلة حول جمالیة القرآن الکریم. وبالنظر إلی هذه الفجوة والحقلات المفقودة في المبادئ النظریة التي یعتمد علیها المحققون التجریبیون حول قراءة القرآن الکریم واستماع آیاته، تسعی هذه الدراسة لتقدیم أسالیب و مناهج خاصة، وبلورة أسلوب منهجي بین تخصصي تُدرس من خلاله جمالیة القرآن الکریم و تأثیره الفني والجمالي علی قارئه. منهجية البحث: المنهج الذي یعتمد علیه هذا البحث هو عبارة عن مزیج من منهج تحلیل مضمون النصوص ومناهج تفسیر سورة الإنسان. کما تعتمد هذه الدراسة المنهج الوصفي/التحلیلي. فقد جمعنا المعلومات من المصادر المختلفة مثل الکتب والمقالات و المصادر الأخری وبعد تحلیلها جمالیاً ومقارنتها مع النصوص المماثلة، رصدنا الجمالیات التي تتضمنها هذه السورة وتحلیل مضامینها من الناحیة الجمالیة. کما یقوم البحث علی جمع المعلومات وتحلیلها بالنظر إلی طاقته ومقتضی حال المقال ومن هذا المنطلق یسعی البحث إلی الدراسة التناصیة ومنهج التناص في مقارنة النصوص المماثلة ودراسة الصناعات الأدبیة مثل البیان والبدیع والأبحاث التراثیة والحدیثة في دراسة النصوص الدینیة. کما تسعی هذه المقالة إلی بلورة جانب من الجمالیة النصیة في القرآن الکریم والصیاغة الأدبیة من ناحیة النحو، البلاغة، والهندسة النصیة والبنية النصیة التي تحظی بها نصوص القرآن الکریم. فإنّ مؤلفي البحث لم يشيروا الى اي تضارب في المصالح. المعطیات: تشیر الدراسات الى أنّ المناهج التجریبیة الحدیثة قادرة علی الإستفادة من العلوم الإسلامیة (ورفض الإتجاهات اللیبرالیة والتوجهات المتطرفة) في بسط وتبلیغ الدین ونواته الأساسیة وهي الکتاب والسنة الشریفة. الاستنتاج: من خلال دراسة المکونات الجمالیة لنص سورة الإنسان؛ تم إيضاح موضع العلوم الإسلامیة في منهج العلاج بالفن والإستفادة من النصوص الدینیة في العلاج بالفن