XV. Yüzyılda Bir Kuzey Orta Anadolu Nahiyesi: Mecitözü

Mecitözü, heute ein Landkreis in der Provinz Çorum, liegt in der Region Nordzentralanatolien. In der Vergangenheit beherbergte die Gegend um Mecitözü verschiedene Zivilisationen, darunter die Hethiter, die Römer, die Byzantiner, die Seldschuken und die Osmanen. Durch ihre Lage an der Route von Kayseri über Sivas und Tokat nach Samsun war die Region seit jeher ein Anziehungspunkt. Dies machte sich auch bei der Ankunft der Türken in Anatolien bemerkbar. Ab dem 11. Jahrhundert ist in Mecitözü ein reger Zustrom von nomadischen Turkmenen zu verzeichnen. Nachdem nomadische Turkmenen in der Gegend ansiedelten, entstanden verschiedene religiöse Rückzugsorte (zaviye). Insbesondere in den Dörfern Balım Sultan, Elvan Çelebi, Şeyh Kutluca und İlyas wurden zaviyes gegründet, die im Laufe der Zeit weiterentwickelt wurden. Einige dieser zaviyes wurden von Bektaschiten gegründet. Informationen über diese zaviyes sind hauptsächlich in den Katasterbüchern zu finden. Finanziell und administrativ betrachtet, existierten sie bis zum Ende des Osmanischen Reiches fort. Das erste Katasterbuch, das sich in den Archiven von Mecitözü finden lässt, stammt aus dem Jahr 1482. Obwohl in diesem Buch einige Dörfer des Bezirks und die Aufteilung zwischen privatem und staatlichem Besitz aufgeführt sind, enthält es ansonsten keine detaillierten Informationen. Es scheint, dass solche Informationen für die Region erst drei Jahre später, nämlich 1485, erstellt wurden. Auf der Grundlage der erwähnten Katasterbücher, soll der Bezirk Mecitözü im Rahmen dieser Studie in seinen finanziellen, administrativen, militärischen und soziokulturellen Facetten zur Zeit des 15. Jahrhunderts nachgezeichnet werden. Darüber hinaus wird auf einige wichtige Informationen eingegangen, die die Katasterbücher in Bezug auf die zaviyes enthalten, die mehrheitlich von Bektaschiten gegründet wurden. Die zaviyes spielten eine wichtige Rolle während der Siedlungsprozesse im Osmanischen Reich. Am Beispiel von Mecitözü aufzuzeigen, wie sehr die zaviyes zur Besiedlung der Region beitrugen, ist daher ein wichtiges Unterfangen. Diese Studie befasst sich zunächst mit der Bevölkerungs- und Siedlungsstruktur von Mecitözü und geht dabei im Zusammenhang mit der Frage, welchen Einfluss die tekkes und zaviyes auf diese hatten, auf weitere Aspekte ein. So soll beispielsweise geklärt werden, wie viele Dörfer und Weiler es im 15. Jahrhundert gab und in was für einer Lage und in welcherlei finanziellen und kulturellen Beziehungen sich diese zu den tekkes und zaviyes befanden. Die Studie thematisiert weiterhin die ersten Versuche – ob sie nun aus siedlungstechnischen oder landwirtschaftlichen Motiven heraus unternommen wurden –, in der Gegend heimisch zu werden. Es wird zudem der Frage nachgegangen, womit die Menschen zu jener Zeit primär beschäftigt waren, und schließlich werden auch die Themen Produktion und Steuerpolitik gestreift.Mecitozu, today a district of Corum, is located in the North Central Anatolia. The region, that include Mecitozu, has been home to Hittite, Roman, Byzantine, Seljuk and Ottoman civilization throughout history. Being on the route to Kayseri, Sivas, Tokat and Samsun, the region became a centre of attraction. This position of the region shows its effect during the arrival of Turks to Anatolia. Therefore, an effective exodus of nomadic Turkmens to Mecitozu had occurred since the XI century. The settling of these nomadic Turkmens has paved the way for the establishment of some zawiyas. They were established and developed over time particularly in the villages of Balim Sultan, Elvan Celebi, Sheikh Kutluca and Ilyas. Some of these zawiyas were founded by Bektashi order. These zawiyas, about which we obtained the first information from the cadastral record books, continued to exist in financial and administrative terms until the dissolution of the Ottoman Empire. The first cadastral record book, that we were able to detect in the archives of the Mecitozu region, is dated 1482. Although this record book contains information about some villages and the land tax shares of the subdistrict, there are no detailed information. It seems that a source of this nature was prepared only three years later, in 1485. With reference to the record books mentioned in the study, we aim to present the Mecitozu region with its financial, administrative and socio-cultural dimensions in the XV century. Besides, we found some important information in the record books about zawiyas, many of which were established by Bektashi order. It is a very important matter to discuss the zawiyas that played an important role in the resettlement policy of the Ottoman Empire, in the case of Mecitozu, and to reveal how much the zawiyas have contributed to the settlement of the region. Briefly, in the paper, we will touch on the very colourful pages of Mecitozu, such as its population and settlement structure, the number of villages and hamlets in the XV century within the problem of the effect of tekkes and zawiyas to this situation, their places toward tekkes and zawiyas and their financial, cultural relations, the first efforts to acquire a home for settlement or agricultural purposes, life occupations, manufacturing and tax policy.Bugün Çorum’a bağlı bir ilçe olan Mecitözü, Kuzey Orta Anadolu bölgesinde yer almaktadır. Mecitözü’nün de içinde bulunduğu bölge, tarihsel olarak Hitit, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Kayseri, Sivas, Tokat ve Samsun yolu güzergâhında yer alması, bölgeyi cazibe merkezi haline getirmiştir. Bölgenin bu durumu Türklerin Anadolu’ya gelişleri sırasında da etkisini hissettirir. Nitekim XI. yüzyıldan itibaren Mecitözü’nde etkin bir konar-göçer Türkmen akınına rastlanır. Bu konar-göçer Türkmen unsurlarının iskânı bazı zaviyelerin de kurulmasına zemin hazırlamıştır. Özellikle Balım Sultan, Elvan Çelebi, Şeyh Kutluca ve İlyas köylerinde zaviyeler kurulmuş, zamanla geliştirilmiştir. Bu zaviyelerden bazılarının Bektaşîler tarafından kurulduğu bilinmektedir. Haklarında ilk bilgilere tahrir defterlerinde eriştiğimiz bu zaviyeler, malî ve idarî bakımdan Osmanlı İmparatorluğu’nun sonlarına kadar varlığını devam ettirmiştir. Mecitözü havalisine ait arşivlerde tespit edebildiğimiz ilk tahrir defteri 1482 tarihlidir. Bu defterde her ne kadar nahiyenin bazı köyleri ile malikâne-divâni hisseleri yer almaktaysa da mufassal mahiyette bilgiler bulunmamaktadır. Bölgeye ait bu mahiyette bir kaynağın ancak üç yıl sonra yani 1485 yılında hazırlandığı anlaşılmaktadır. Çalışmada bahsedilen defterlerden hareketle XV. yüzyılda Mecitözü havalisinin malî, idarî, askerî ve sosyo-kültürel boyutlarıyla ortaya konulması amaçlanmaktadır. Ayrıca pek çoğunun Bektaşîler tarafından kurulduğunu bildiğimiz zaviyeler hakkında da defterde bazı önemli bilgilere temas edilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun iskân faaliyetlerinde önemli bir rol oynayan zaviyeleri Mecitözü özelinde ele almak ve zaviyelerin bölgenin iskânına ne denli katkı sunduğunu ortaya koymak oldukça önemli bir konudur. Ezcümle çalışmada ilk olarak Mecitözü’nün nüfus ve iskân yapısı, bu duruma tekke ve zaviyelerin etkisi problematiği dahilinde XV. yüzyıldaki köy, mezra sayısı, buraların tekke ve zaviyelere olan konumu ve malî, kültürel ilişkileri, iskân ya da ziraat maksatlı ilk yurt edinme gayretleri, hayat iştigalleri ile nihayet üretim ve vergilendirme politikası gibi oldukça renkli sayfalarına temas edilecektir