Hasan Onat’ın Alevî Gelenek Hakkındaki Çalışmaları ve Alana Katkısı

Dieser Artikel beschäftigt sich mit den wissenschaftlichen Arbeiten und Beiträgen von Prof. Hasan Onat, der am 26.09.2020 das Zeitliche segnete, im Feld alevitischer Tradition. Onat war ein bedeutender, in der Türkei ausgebildeter Akademiker und Denker. Als Historiker für islamische Konfessionen führte er zahlreiche wissenschaftliche Studien zu diversen Themen der klassischen Epoche, der jüngeren Vergangenheit und der Gegenwart durch, unter anderen zu dem frühen Schiitentum, dem Schiitentum des 20. Jahrhunderts, dem iranischen Schiitentum, konfessioneller Diskriminierung, interkonfessionellen Konflikten und überkonfessionellen Ansätzen. Darüber hinaus leistete er durch die Beaufsichtigung von Diplom- und Doktorarbeiten zu konfessionellen und theologischen Strömungen wie den Charidschiten, der Murdschi’a, den Zaiditen, der Muʿtazila, der Karrāmīya, den Ismailiten, der Aschʿarīya, der Māturīdiyya, den Imamiten, dem Drusentum und den Qarmaten – insbesondere zu den klassischen Epochen der genannten Strömungen –, Begriffen wie dem Mahdi, der Bātinīya, dem Imamat, den Rāfida und der Ahl al-bait und schließlich Persönlichkeiten wie Abū l-Qāsim ʿAbdallāh ibn Ahmad al-Kaʿbī al-Balchī und Dschaʿfar as-Sādiq wichtige Beiträge zur Geschichte islamischer Konfessionen. Onat verfasste zudem Artikel zu diversen aktuellen Themen wie Globalisierung, Säkularisierung, Identität, Politik, Religionsunterricht, Familie, Freiheit, Gewalt, interkonfessionelle Konflikte usw. Es lässt sich dabei erkennen, dass Onat einen methodischen Ansatz verfolgte, der sich an folgenden Grundsätzen orientierte: Überall dort wo es Menschen gibt, gäbe es auch Religionen. Es seien wiederum die Menschen, die Religion (Texte) auslegen, ausleben und institutionalisieren. Orden oder gemeindeartige religiöse Organisationen seien auf Interpretation gegründet, weshalb jedes religiöse Verständnis und jede Form der Institutionalisierung von Religion menschgemacht sei. Da diese Interpretationen und Institutionalisierungsprozesse von Ideen und Ereignissen, die zu verschiedenen Zeiten und an verschiedenen Orten in verschiedenen Bereichen wie Politik, Ökonomie usw. stattfinden, abhängig seien, sollte keine Strömung sich mit dem Islam identifizieren und behaupten, dass es eine einzige richtige Auslegung der Religion gäbe. Onat postulierte weiter, dass keine Organisation im Zustand ihrer ursprünglichen Entstehung bleibe, sondern sich im Zuge kontinuierlicher Veränderung und Verwandlung stets weiterentwickle, weshalb diesbezüglich von Prozessen zu sprechen sei. Der Versuch, eine religiöse Auffassung oder Gruppe zu verstehen, erfordere demzufolge, dass man deren eigene Schriften und Begriffe berücksichtige, deren Entstehung wiederum in Abhängigkeit von den zuvor genannten Faktoren zu denken sei. Dabei sei es unausweichlich, dass sich unter dem Einfluss der benannten Faktoren unterschiedliche religiöse Auffassungen herausbildeten. Es fällt daher auf, dass Onat die Unterschiede, die sich um die konstitutiven Prinzipien der Religion herum herausgebildet haben, als Reichtum betrachtet und somit ein Feingefühl für die Möglichkeit eines Zusammenlebens unter Beweis stellt. Onat stand Diskussionen über die alevitische Tradition, die im Zusammenhang von Entwicklungen in der Welt und in der Türkei geführt wurden, nicht gleichgültig gegenüber, sondern führte selbst Studien zu diesem Thema durch und leitete seine Studierenden zu entsprechenden wissenschaftlichen Arbeiten an. Onat arbeitete zu wichtigen Persönlichkeiten wie Ahmed Yesevi und Hadschi Bektasch Wali, zu Orden wie denen der Bektaschi und der Qizilbasch und zu Schriften wie der Walāyat-Nāma und den Geboten (Buyruk) und beschäftigte sich mit praktischen Aspekten im Feld wie z.B. am Beispiel der Stadt Çorum, Phänomenen, Begriffen und Symbolen wie z.B. Kerbela, Debatten über die Identitätsfrage und zum Verhältnis von Identität und Theologie und schließlich Diskussionen in Bezug auf die alevitische Tradition, die im Zusammenhang mit dem Religionskultur- und Ethikunterricht und dem Präsidium für Religionsangelegenheiten in der Türkei stattfanden. Er betreute seine Studierenden in Doktorarbeiten zum Thema der Differenzierung der Qizilbasch und über die Buyruks. Onat verfolgte im Umgang mit diesen Themen einen methodischen Ansatz, den er im Feld der Geschichte islamischer Konfessionen mit großem Feingefühl herausarbeitete, und leistet auf diese Weise wichtige Beiträge zur Forschung im Bereich alevitischer Tradition. Unter besonderer Berücksichtigung ebendieses für Onat kennzeichnenden Feingefühls werden in diesem Artikel seine Beiträge zum Feld alevitischer Tradition behandelt.This paper deals with the studies on the Alevi tradition of Professor Hasan Onat, who passed away on 26.09.2020, and his contribution to the field. Onat is an important academician and intellectual educated in Turkey. As a historian of Islamic Sects, he has done many academic studies on different subjects, both classical and recent, as well as contemporary, such as Shi’ism, 20th Century Shi’ism, Iranian Shi‘ism, sectarian discrimination and conflicts, supra-sectarian approach, religious understanding and change in Turkey. In addition to this, he made important contributions to the field of History of Islamic Sects by having his students do their master’s and doctoral dissertations on different subjects; for example on the sects -especially in their classical periods- such as Kharijis, Murji’ah, Zaydism, Mu’tazila, Karramiya, İsmailism, Ash’arism , Maturidism, İmamiyya, Druze and Qarmatians, on the concepts such as Mahdi, Batinıyya/ezotericism, İmamate, Rafıda and Ahl al-Bayt, on some important people such as Abu’l-Kasım al-Ka‘bi, and Djaʿfar al-Sadık and on many other topics. Onat has also written articles on many current topics such as globalization, secularization, identity, politics, religious education, family, freedoms, violence, sectarian conflicts, etc. Onat in his studies methodically emphasizes the following: Wherever there is people, there is religion; it is man who understands, lives and institutionalizes religion (texts); there is interpretation at the basis of religious formations such as sects, Sufi orders or religious communities; therefore, each of the religious understandings and institutional structures isn’t divine, but is human based; as such, none of them should be identified with religion/Islam and their members should not claim that they are themselves the only correct way of understanding religion/Islam; because these interpretations or institutionalizations are based on “time” and “place” and the connection of ideas with events that occur in different fields such as political, economic, etc.; no formation doesn’t stay as it emerged, it evolves by changing and transforming, and therefore a process is in question; so, it is necessary to try to understand a religious understanding or group by taking into account their own works/books and concepts formed according to the mentioned elements; the different religious understandings emerging with the effect of these elements listed above are an inevitable phenomenon. Therefore, it is striking that Onat put forward a sensitivity that prioritizes living together by seeing all these differences as (intellectual) wealth around the founding principles of religion. Due to the developments in the world and our country, Onat was not indifferent to the debates about the Alevi tradition; he both carried out academic studies and engaged his students in this topic. Onat has done studies on the following issues: important persons such as Ahmet Yesevi, Haci Bektash Veli; different structures such as Bektashi and Qizilbash tradition, works such as Velayetname and Buyruks, practical reflections in the field as in the case of Çorum, phenomena, concepts and symbols such as Karbala, identity discussions and identity-theology relations in the context of Alevi tradition, some debates on the Alevi tradition in the context of Religious Culture and Moral Knowledge Courses and the Presidency of Religious Affairs. He also has his students do doctorate study on Qizilbash differentiation and Buyruks. Onat also made important contributions to the field in terms of the Alevi tradition by addressing these issues with a methodical approach that he focused on sensitively in the field of History of Islamic Sects. In this article, Onat’s contribution to the field about the Alevi tradition is discussed with an emphasis on his own sensitivities.Bu makale, 26.09.2020 tarihinde Hakk’a yürüyen Prof. Dr. Hasan Onat’ın Alevî gelenek hakkındaki çalışmalarını ve alana katkısını ele almaktadır. Onat Türkiye’nin yetiştirdiği önemli bir akademisyen ve fikir adamıdır. İslam Mezhepler Tarihçisi olarak ilk dönem Şiîlik, 20. Yüzyıl Şiîliği, İran Şiîliği, mezhep ayrımcılığı ve çatışmaları, mezhepler üstü yaklaşım, Türkiye’de din anlayışları ve değişimi gibi gerek klasik gerek yakın dönem gerekse güncel farklı konularda pek çok akademik çalışma yapmıştır. Bununla beraber öğrencilerine de -özellikle klasik dönemleri olmak üzere- Hâricîlik, Mürcie, Zeydîlik, Mu’tezile, Kerrâmîlik, İsmâilîlik, Eşarîlik, Mâturidîlik, İmâmiyye, Dürzîlik, Karmatîlik gibi mezhepler; mehdîlik, bâtınîlik, imâmet, râfızîlik, Ehl-i beyt gibi kavramlar, Ebu’l-Kâsım el-Ka‘bî, Cafer es-Sâdık gibi kişiler vb. farklı konularda yüksek lisans ve doktora çalışmaları yaptırarak İslam Mezhepleri Tarihi alanına önemli katkılar sağlamıştır. Onat ayrıca küreselleşme, sekülerleşme, kimlik, siyaset, din eğitimi, aile, özgürlükler, şiddet, mezhep çatışmaları vb. güncel pek çok konuda yazılar kaleme almıştır. Onat’ın çalışmalarında, insanın olduğu her yerde dinin olduğu, dinî (metinleri) anlayan, yaşayan ve kurumsallaştıranın insan olduğu, mezhep, tarikat ya da cemaat türü dinî oluşumların temelinde yorumun bulunduğu, dolayısıyla din anlayışlarının ve kurumsal yapıların her birinin beşerî oldukları, bu itibarla İslam’la özdeşleştirilmemesi ve dinin tek doğru anlama biçiminin kendileri olduğunu iddia etmemeleri gerektiği; zira söz konusu yorumların ya da kurumsallaşmaların zamanda ve mekanda siyasî, ekonomik vb. farklı alanlarda cereyan eden hadiselerle fikirlerin irtibatına bağlı olduğu; ortaya çıkan hiçbir oluşumun çıktığı haliyle kalmadığı, değişerek ve dönüşerek evrildiği ve dolayısıyla bir sürecin söz konusu olduğu; bir dinî anlayış ya da grubun sıralanan söz konusu unsurlara göre oluşan kendi eserleri ve kavramlarını dikkate alarak anlamaya çalışmanın gerekli olduğu; işaret edilen unsurların etkisiyle ortaya çıkan farklı dinî anlayışların kaçınılmaz bir olgu olduğu vb. hususlar üzerinde metodik bir yaklaşım sergilediği anlaşılmaktadır. Dolayısıyla Onat’ın dinin kurucu ilkeleri etrafında bütün bu farklılıkları zenginlik görerek birlikte yaşayabilmeyi önceleyen bir hassasiyet ortaya koyduğu göze çarpmaktadır. Onat, dünya ve ülkemizde yaşanan gelişmelere bağlı olarak Alevî gelenek hakkında yapılan tartışmalara ilgisiz kalmamış, bu konuda da hem kendisi akademik çalışmalar yapmış hem de öğrencilerini çalıştırmıştır. Onat, Ahmet Yesevî, Hacı Bektaş Velî gibi önemli olan şahsiyetler, Bektaşîlik ve Kızılbaşlık gibi farklı yapılanmalar, Velâyetnâme ve Buyruklar gibi eserler, Çorum örneğinde olduğu gibi alandaki pratik yansımalar, Kerbelâ gibi olgu, kavram ve semboller, Alevî gelenek bağlamında kimlik tartışmaları ve kimlik-teoloji ilişkileri, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri ve Diyanet İşleri Başkanlığı bağlamında Alevî gelenekle ilgili yürütülen tartışmalar hakkında çalışmalar yapmıştır. Kızılbaşlık farklılaşması ve Buyruklar hakkında da öğrencilerine doktora çalışması yaptırmıştır. Onat, bu konuları da İslam Mezhepleri Tarihi alanında üzerinde hassasiyetle durduğu metodik bir yaklaşımla ele alarak Alevî gelenek hakkında alana önemli katkılar sunmuştur. Bu makalede Onat’ın Alevî gelenek hakkında alana yaptığı katkı kendi hassasiyetleri üzerinde durularak işlenmiştir