Ana Buyere’nin Kırk Meleği - Dersim Alevileri’nin Kozmolojisinde Doğum, Ölüm ve Ölümsüzlük

In monotheistischen, dualistischen und polytheistischen Religionen stößt man gleichermaßen auf die Idee, dass es Engel gibt, die den Menschen in den verschiedenen Phasen seines Lebens begleiten. Dass Geburtsengeln bei dem Ereignis der Geburt, der wichtigsten Schwelle im Menschenleben, die Funktion zukommt, dem Neugeborenen sein Schicksal mittels dessen Körper aufzuerlegen, ist nicht nur in der Thora und im Koran schriftlich festgehalten, sondern wird auch in den mündlich überlieferten Erzählungen Anatoliens, die insbesondere von Frauen erinnert und weitererzählt werden, in großem Detail erwähnt. Solche schriftlichen und mündlichen Erzählungen enthalten die Antworten einer Gemeinschaft auf Fragen in Bezug auf die Einzigartigkeit eines jeden Menschen, sein innewohnendes Potential und die Kräfte, die seinen Platz in der Welt und seinen Weg beeinflussen. Wenngleich die verschiedenen Beispiele von Geburtsengeln aus unterschiedlichen Glaubenssystemen, auf die in diesem Artikel eingegangen wird, Unterschiede hinsichtlich ihrer Anzahl und Eigenschaften aufweisen, haben sie dennoch gemein, dass sie Wesensgehalte, die von einem anderen Universum in die Welt fließen, dem menschlichen Körper anvertrauen, indem sie diese dem Neugeborenen übergeben. Die Erzählung von den 40 Engeln, die das Wesen des Neugeborenen, das sich in dessen Vorzügen äußern wird, in die Welt tragen, in die sie mit der Seele und dem Wesen des Neugeborenen für eine Dauer von 40 Tage eintreten, wenn sich das “Tor der Geburt” öffnet, und die der Mutter helfen, um ihr eine leichte Geburt zu bescheren, konnte in verschiedenen Regionen Anatoliens wie z.B. Sivas, Erzincan, Eskişehir, Hakkari, und Bolu nachgewiesen werden. Obwohl der Glaube an die 40 Engel in allen lokalen Kulturen Anatolien bekannt ist, knüpft dieser nur in der Kosmologie der Aleviten von Dersim (Tunceli) an eine natürliche geografische Formation an, die zugleich ein Wallfahrtsort ist. Bei diesem Ort handelt es sich um den Gletschersee Ana Buyere im Landkreis Pülümür. In diesem Artikel soll das Verhältnis eines Gletschersees, der am Gipfel eines Berges gelegen ist und sich aus Regen- und Grundwasser speist, zur Geburt und den im Neugeborenen versammelten Wesensgehalten gemäß der Kosmologie von Dersim untersucht werden, wobei ein besonderer Fokus auf den Aussagen liegen soll, die der See in Bezug auf die Flüsse zwischen dem Menschen, dem Untergrund und der oberirdischen Welt andeutet. Wie erzeugt der Gletschersee Ana Buyere eine Körperwahrnehmung, in der sich ähnlich wie bei einem Ökosystem die unterschiedlichen Elemente auf harmonische Weise gegenseitig stützen müssen, und wie errichtet er die anderen Menschen und nichtmenschlichen Wesen gegenüber durchlässigen und manchmal vollends verschwindenden Grenzen des menschlichen Selbst? Wird dadurch, dass als Stätte der Engel, die Wesensgehalte wie Glaube, Vernunft und Begriffsvermögen, von denen angenommen wird, dass sie aus dem Jenseits kommen, in die Welt tragen, ein in der Wildnis gelegener See bestimmt wird, eine Behauptung in Bezug auf die Herkunft des menschlichen Bewusstseins und Begriffsvermögens aufgestellt, die sich von den Erzählungen monotheistischer Religionen unterscheidet? Die These dieser Studie lautet, dass der Stammbaum der Erzählungen der Çewres Hure Ana Buyere (40 Engel der Ana Buyere) bis zum anatolischen und mesopotamischen Demeter kult und den hethitischen Wasserkulten zurückreicht. Die Erzählungen über den Prozess der Einigung der Vierziger, die das Rückgrat des Qizilbasch-Glaubens bilden, und der harmonischen Integration aller Wesenszüge des Menschen, von dem man annimmt, dass er das ganze Universum enthält, erklären, wie heilige “unschuldiger Hirten” wie Düzgün Baba und Munzur Baba, ihrerseits Grundpfeiler der Kultur von Dersim, unsterblich wurden und wie sie sich von den Grenzen des menschlichen Körpers befreiten und eins mit einem Berg und Fluss wurden. In der Erzählung der vierzig Engel sind die Selbstfindung des Individuums und der permanente Wandel der Wesensgehalte, aus denen das Universum besteht, in der gleichen Erfahrung zusammengefasst. Gleichzeitig wird der Funktionsmechanismus der dynamischen Beziehung zwischen dem Ganzen und seinen Teilen beschrieben. Die Erzählungen stellen jedes menschliche Leben zudem als einen Weg dar, der über eine einzelne körperliche Existenz hinaus bis hin zur physischen und spirituellen Unsterblichkeit führt, so dass das Menschenleben durch glaubensbezogenen Rat angeleitet werden kann. Die mündlichen Erzählungen, die die Grundlage der Studie bilden, beruhen auf persönlichen, semistrukturierten Interviews, die im Zeitraum 2012-2017 in der Region Dersim durchgeführt worden sind.The idea of the existence of angels accompanying human in its life stages is found in monotheistic, dualist and polytheistic religions. In the birth event, the most important threshold of life, the functions of birth angels to inscribe the fate of the baby on the body are stated in written form in the Torah and the Qur’an. This idea is also present in the oral narratives of Anatolia, remembered especially by women. These written and oral narratives contain a society’s responses to the uniqueness of a person, the potentialities he/she contains, the forces that affect the formation of his/her place and path in the world. Although birth angels in different belief systems, mentioned in this paper, differ in number and quality, their common point is that they deliver essences flowing from another universe to this World, deposit them into the human body and trust them to the newborn. The narrative of forty angels, which bring the essences that will manifest themselves as the baby’s virtues, pass into the human world with the baby’s soul and body for forty days when “the gate” opens and help mother during birth, have been detected in different regions of Anatolia, such as Sivas, Erzincan, Eskisehir, Hakkari, Bolu. Even though the belief of forty angels is known in all local cultures of Anatolia, only in the cosmology of the Alevis from Dersim (Tunceli) is linked to a natural geographic formation, a glacial lake Ana Buyere in Pülümür. The relationship between a glacial lake on a high mountain peak fed by rains and groundwater, and the essences which compose a human, will be analysed by focusing on the propositions it implies regarding the flows between humans, the underground world and the world above ground. The perception of a body as an ecosystem, where different elements must support each other in harmony, is analysed semiotically. How does it establish the borders of the human self that are permeable to other people and non-human beings, which are even sometimes lifted? What does the description of a lake in the wild as the home of angels bearing the essences of humans imply? Does the idea of essences thought to come from the afterlife, such as faith, impression, fam (understanding), offer a different proposition from the narrative of monotheistic religions about where human consciousness and understanding come from? According to the argument of this study, the narratives of Çewres Hure Ana Buyere (forty angels of Ana Buyere) have a genealogy from the Demeter cult of Anatolia and Mesopotamia to the Hittite water cults. In addition, establishing the unity of the forties, which forms the backbone of the Qizilbash belief; the narratives about the process of harmonious integration of all the essences of human, which is thought to contain the whole universe, explain the immortalization process of the sacred “innocent shepherds” such as Düzgün Baba and Munzur Baba, fundamental cornerstones of Dersim culture. The narratives also explain how, by getting rid of the boundaries of the human body, they could become one with a mountain and a river. In the narrative of forty angels, the self-discovery of the individual and the continuous transformation of the essences that make up the universe are gathered in the same experience. The narratives describe functioning mechanism of the dynamic relationship between the whole and the parts. They also explain how social structures guide each human life on the pathway that goes beyond a single bodily existence, to physical and spiritual immortality. Oral narratives, which are the basis of the study, were compiled through face-to-face, semi-structured interviews in Dersim region between 2012-2017.İnsana yaşam evrelerinde eşlik eden meleklerin varlığı fikrine, tek tanrılı, düalist ve çok tanrılı dinlerde rastlanmaktadır. Yaşamın en önemli eşiği olan doğum olayında doğum meleklerinin bebeğin kaderini bedenine işleme işlevleri Tevrat ve Kur’ân’da yazılı olarak belirtilmenin yanı sıra, Anadolu’nun özellikle kadınlar tarafından hatırlanan sözlü anlatılarında detaylı olarak yer alır. Bu yazılı ve sözlü anlatılar bir insanın benzersizliği, içerdiği olasılıklar, dünyadaki yerinin ve yolunun oluşmasına etki eden kuvvetler konusunda bir toplumun verdiği cevapları içerir. Bu makalede farklı inanç sistemlerinden birkaç örneğine değinilen doğum melekleri, sayı ve nitelik açısından farklılık göstermekle beraber, ortak noktaları insan bedeni aracılığıyla başka bir evrenden bu dünyaya akan emanetleri yeni doğana teslim etmeleridir. Bebeğin meziyetleri olarak kendini gösterecek özleri getiren, “doğum kapısı” açıldığında bebeğin canı ve özleriyle beraber kırk günlüğüne insan alemine geçen ve kolay bir doğum geçirmesi için anneye yardım eden kırk melek anlatısı, Sivas, Erzincan, Eskişehir, Hakkâri, Bolu gibi Anadolu’nun farklı bölgelerinde tespit edilmiştir. Kırk melek inancı Anadolu’nun tüm yerel kültürlerinde bilinmekle beraber, sadece Dersim (Tunceli) Alevilerinin kozmolojisinde kutsal bir ziyaret olan bir doğal coğrafi oluşuma, Pülümür’deki Ana Buyere buzul gölüne bağlanmaktadır. Dersim kozmolojisine göre yüksek bir dağ zirvesindeki, yağmurlardan ve yeraltı sularından beslenen bir buzul gölünün doğum ve bebekte bir araya toplanacak özlerle ilişkisi, insan, yeraltı ve yerüstü arasındaki akışlar konusunda ima ettiği önermelere odaklanarak incelenecektir. Ana Buyere buzul gölü, bir ekosistem gibi farklı unsurlarının uyumlu şekilde birbirini desteklemesi gereken bir beden algısını; insan benliğinin diğer insanlara ve insan olmayan varlıklara karşı geçirgen, bazen ortadan kalkabilen sınırlarını nasıl kurmaktadır? İman, izam, fam (kavrayış) gibi öte dünyadan geldiği düşünülen özleri taşıyan meleklerin yuvası olarak yabani dünyadaki bir gölün tanımlanması, insan bilinç ve kavrayışının nereden geldiği hakkında, tek tanrılı dinlerin anlatısından farklı bir önerme sunar mı? Bu çalışmanın savına göre, Çewres Hure Ana Buyere (Ana Buyere’nin kırk meleği) anlatıları, Anadolu ve Mezopotamya’nın Demeter kültünden, Hitit su kültlerine kadar uzanan bir soyağacına sahiptir. Ayrıca Kızılbaş inancının belkemiğini oluşturan, kırkların birliğini sağlama; kendi içinde bütün evreni barındırdığı düşünülen insanın tüm özlerinin uyumlu bütünleşmesi sürecine dair anlatılar, Dersim kültürünün temel köşe taşları olan Düzgün Baba, Munzur Baba gibi kutsal “masum çobanların” ölümsüzleşme sürecini ve nasıl insan bedeninin sınırlarından kurtularak bir dağ ve bir nehirle bir olduğunu açıklamaktadır. Kırk melek anlatısıyla, bireyin kendini bulması ve evreni oluşturan özlerin sürekli dönüşümü aynı deneyimin içinde toplanır, bütün ve parçalar arasındaki dinamik ilişkinin işleyiş mekanizması tarif edilir. Anlatılar yoluyla, her bir insan yaşamı tek bir bedensel varoluşun ötesine geçen, fiziksel ve ruhsal ölümsüzlüğe ulaştıran bir yol olarak inanç kılavuzları tarafından yönlendirilebilir hale gelir. Çalışmaya temel olan sözlü anlatılar, 2012-2017 yılların arasında Dersim bölgesinde yüz yüze yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla derlenmiştir