Stafrænt mat á málfærni: Tengsl á milli mats foreldra og athugana á orðaforða og málfræðikunnáttu 3–9 ára barna

Foreldrar eru afar mikilvægir heimildarmenn þegar kemur að því að veita upplýsingar er varða þroska barna þeirra. Það getur því reynst talmeinafræðingum gagnlegt að fá upplýsingar frá foreldrum um mál og tal barna, sérstaklega ef grunur er um frávik í málþroska þeirra. Meginmarkmið þessarar rannsóknar er að kanna hversu áreiðanlegir foreldrar eru sem matsmenn. Vissulega hafa margar rannsóknir verið gerðar á þessu efni í gegnum tíðina innan talmeinafræðinnar en það sem gerir gögnin sem þessi rannsókn er byggð á ólík flestum öðrum er að foreldrar voru auk þess að gefa upplýsingar um börnin beðnir um að prófa málfærni barna sinna sjálfir. Gögnin sem ritgerðin byggir á eru úr vefkönnunarhluta öndvegisverkefnisins „Greining á málfræðilegum afleiðingum stafræns málsambýlis“ sem styrkt var af Rannsóknasjóði á árunum 2016–2019, verkefnastjórar: Sigríður Sigurjónsdóttir og Eiríkur Rögnvaldsson, prófessorar í íslenskri málfræði við Hugvísindasvið Háskóla Íslands. Vert er að taka fram að ekkert kemur í stað talmeinafræðinga þegar kemur að því að meta mál og tal barna en áhugavert er að kanna hvort slík aðstoð foreldra við upplýsingaöflun og prófun barna sé raunhæfur kostur, sér í lagi á tímum heimsfaraldurs þegar talmeinafræðingar hafa ekki komist í eins miklum mæli inn í leik- og grunnskóla landsins. Annað markmið rannsóknarinnar er að skoða málfærni barna í gögnum öndvegisverkefnsins sem samkvæmt foreldrum eru greind með þroskafrávik eða annað sem getur haft áhrif á mál eða tal barnanna, eru í greiningarferli eða stefnt er að því að hefja slíkt ferli. Kannað er hvernig 3–9 ára börn koma út á orðaforða og málfærniverkefnum sem lögð voru fyrir þau í vefkönnunarhluta öndvegisverkefnisins og rannsakað hvort tengsl séu á milli þeirra athugana og mats foreldra á málfærni þeirra. Í þessari rannsókn er unnið með gögn 389 barna úr öndvegisverkefninu, þar af voru 32 með þroskafrávik eða annað sem gæti haft áhrif á mál og/eða tal þeirra samkvæmt svörum foreldra. Börnin voru á aldrinum 3–9 ára þegar þau voru prófuð og var þeim skipt í þrjá aldurshópa innan öndvegisverkefnisins, þ.e. 3–5 ára, 6–7 ára og 8–9 ára. Hver aldurshópur fékk senda vefkönnun sem aðlöguð var að aldri barnanna og foreldrar annars vegar beðnir um að svara ýmsum spurningum um barn sitt svo sem bakgrunnsupplýsingum og um áfanga í máltöku og hins vegar leggja ýmis málfræðiverkefni fyrir börn sín. Allri gagnaöflun innan öndvegisverkefnisins var lokið þegar höfundur kom að verkefninu. Niðurstöður vefkönnunar öndvegisverkefnisins benda til að foreldrar virðast almennt meta færni barna sinna í máltjáningu og málskilningi fremur mikla. Niðurstöður þeirrar rannsóknar sem gerð er grein fyrir í þessari ritgerð sýna einnig að mat foreldra á færni barna sinna í máltjáningu hefur mest forspárgildi fyrir orðaforða og málfræðikunnáttu barnanna. Eftir því sem foreldrar mátu færni barna sinna meiri í máltjáningu því meiri orðaforða og betri málfræðikunnáttu bjuggu þau yfir samkvæmt beinu mati sömu matsmanna. Þegar hver aldurshópur var kannaður sérstaklega kom í ljós að eftir því sem foreldrar mátu færni barna sinna meiri í máltjáningu í yngsta aldurshópnum (3–5 ára) því meiri orðaforða og málfræðikunnáttu bjuggu þau yfir. Hins vegar sýndu niðurstöður að ef foreldrar 6–7 ára og 8–9 ára barna mátu færni barna sinna í tjáningu „Mjög mikla“ fór málfræðikunnáttan minnkandi miðað við þá sem mátu færni barna sinna í tjáningu „Frekar mikla“. Hins vegar varðandi orðaforða þá jókst hann yfirleitt eftir því sem foreldrar mátu færni barns síns meiri í máltjáningu nema í elsta aldurshópnum (8–9 ára) þar sem orðaforði barna sem foreldrar mátu færni tjáningar „Í meðallagi“ reyndist minni en barna sem foreldrar mátu færni tjáningar „Frekar litla“. Þá reyndist mat foreldra á færni barna sinna í málskilningi og hvort börnin voru með þroskaröskun eða annað sem gæti haft áhrif á mál eða tal hafa ómarktæk tengsl við orðaforða og málfræðikunnáttu. Þegar niðurstöður barna með og án þroskaröskunar voru borin sérstaklega saman kom í ljós að foreldrar barna með þroskaraskanir eða mögulegar þroskaraskanir sem hafa áhrif á mál og tal mátu færni þeirra í tjáningu og skilningi marktækt slakari en jafnaldra. Að lokum kom í ljós að þessi börn eru með slakari málfræðikunnáttu og orðaforða en jafnaldrar auk þess sem þau mynda sín fyrstu orð seinna en börn án þroskaraskana. Af þessum niðurstöðum má því draga þá ályktun að foreldrar virðast vera nokkuð áreiðanlegir matsmenn þegar kemur að máltjáningu barna sinna, sérstaklega þegar börnin eru yngri, en séu hins vegar ekki eins áreiðanlegir þegar kemur að mati á eldri börnum. Þá er afar mikilvægt að huga sérstaklega að þeim börnum sem eru með þroskaraskanir eða annað sem gæti haft áhrif á mál eða tal.Parents are important sources of information about their children's development. It can therefore be useful for speech-language pathologists to collect information from parents about children's speech and language development, especially if a language disorder is suspected. Furthermore, increased interest in telepractice implies that digital parental report, e.g. in the form of online questionnaires, could be a practical tool. The data used in this thesis were collected in an online survey within the Modeling the Linguistic Consequences of Digital Language Contact project which was carried out from 2016 to 2019 (PIs: Sigríður Sigurjónsdóttir and Eiríkur Rögnvaldsson). This study examines whether parental assessment of children’s overall language skills relative to peers and other background information are predictive for the children’s vocabulary and grammar. The vocabulary measure was computed based on parents’ responses on a word inventory while the grammar was evaluated directly with a series of tasks the parents administered. The first aim of the research reported in this thesis was to examine the relationship between parents’ assessment of their child’s language skills and the more objective measures of those skills. There have been numerous studies on the subject of parent report within speech pathology, but few on the predictive value of parent assessment, which is the focus of this study. A second aim was to explore the language skills of children within the dataset who were diagnosed with, or in the process of being assessed for, conditions that may affect children's speech and/or language development. This study analyzes data from 389 children aged 3 to 9 years from the Modeling the Linguistic Consequences of Digital Language Contact project. The questionnaire was adjusted to be age- appropriate and three versions were therefore carried out by different participants based on age group (3–5 years, 6–7 years and 8–9 years). Parents responded to the questionnaire, assessed their children’s language using precise instructions in the questionnaire, and reported the results of these assessments. Thirty-two of these children were reported to have diagnoses that could affect their speech and/or language skills. The results show that parents generally rate their children's skills in language production and comprehension higher than their peers. Parents' assessment of their children's productive language skills had the most predictive value for the children's vocabulary and grammar skills. Regression analyses showed that there was a significant positive relationship between the parent’s general ratings of their children’s language skills and the more objective measures of vocabulary and grammar carried out by the parents. When each age group was examined separately, it was found that for the youngest age group (3-5 years), the higher parents rated their children's skills in language production the greater the skills the children had in vocabulary and grammar. On the other hand, when parents of 6-7 year olds and 8-9 year olds rated their children's skills in productive language as very high, the children’s objectively assessed grammatical skills were lower than those whose parents had rated their skills as rather high. Regarding vocabulary, regression analyses showed an increase in skills as parents rated their children's skills in language production as higher, except in the oldest age group (8- 9 years). In that group the vocabulary score of children with moderate language production skills according to parents proved to be lower than the vocabulary score of children with rather low skills. Parents' assessments of their children's receptive skills and whether the children had been diagnosed with relevant developmental disorders (according to parent report), was not significantly associated with assessed vocabulary and grammar skills. When a comparison was made between children with and without developmental disorders, differences between the groups were found. Parents rated these children's skills in productive and receptive language to be significantly lower than those of their peers without developmental issues. The results also showed that these children had lower grammar and vocabulary scores. From these results, it can be concluded that parental report seems to be fairly predictive when it comes to assessment of younger children's productive language, but this report is less reliable for older children. The results of the study also indicate that it is important to pay special attention to those children with developmental disorder that could affect their speech and language skills in order to provide appropriate intervention and support as soon as possible