On illegality, immorality and restitution:A comparative and historical study into the admissibility of restitution after discharging a void contract

In dit proefschrift wordt gekeken in hoeverre het gedrag van partijen en de aard van de geschonden norm een rol moeten spelen bij de terugvordering. In het Romeinse recht werd terugvordering geweigerd als iemand in strijd met de goede zeden had betaald en vuile handen had. In het moderne recht is een vergelijkbare blokkade voor een onwaardige eiser overgenomen, bijvoorbeeld in Zuid-Afrika en Frankrijk. In bepaalde gevallen kan een inbreuk op het recht, in het bijzonder de goede zeden, zo ernstig worden bevonden dat geen actie wordt toegekend en partijen worden gelaten in de toestand waarin ze zich bevinden. In het Nederlandse recht werd een beroep op een dergelijk ‘moreel’ criterium consequent verworpen onder het oud Burgerlijk Wetboek, maar in het moderne recht kan in uitzonderingsgevallen terugvordering worden geweigerd. Een vordering uit onverschuldigde betaling hoort mijns inziens steeds te worden toegekend aan degene die een nietig contract heeft uitgevoerd. Iedere prestant heeft daardoor recht op terugvordering dan wel waardevergoeding van de verrichte prestatie. Door een actie uit onverschuldigde betaling toe te staan wordt een verrijking ongedaan gemaakt. Daarom heeft de prestant recht op terugvordering of waardevergoeding. De weigering van een actie aan de ene partij leidt tot de instandlating van een verrijking bij de wederpartij. De ernst van de normschending en het gedrag van partijen horen geen factoren te zijn die bij de beoordeling van een vordering uit onverschuldigde betaling. Zij kunnen wel aanleiding zijn tot bestraffing. De regeling van de onverschuldigde betaling is niet het middel om partijen te straffen voor wangedrag. Het privaatrecht kan geen bevredigende oplossing bieden als een ‘misdadige’ overeenkomst of een overeenkomst in strijd met de goede zeden is uitgevoerd. De bestrijding van immoreel gedrag kan beter worden overgelaten aan het strafrecht.The focus of this study is the extent to which the role of the parties’ conduct and the type of norm that was violated should play a role in restitution cases. In Roman law, if a payment was made contrary to good morals, a remedy was not granted if the plaintiff had dirty hands. Similar barring of an unworthy plaintiff has been adopted in modern law, for example in South-Africa and France. In certain cases, a violation of the law, in particular acting contrary to good morals, may be deemed a reason for disallowing restitution, thus preserving the position of the parties. In Dutch law, such a ‘moral’ rule disallowing restitution was not accepted under the former civil code but in modern law it is possible to refuse restitution in exceptional cases.In my view, in the case of a discharged void contract, restitution should be awarded. It should not be possible to avoid this by invoking immorality on the part of the plaintiff. As a result the person who performed under a void contract is entitled to recovery or compensation of the value of the transaction. The task of the law of restitution is to undo enrichment and disallowing restitution in effect preserves the unjustified enrichment. The seriousness of the norm violation and the conduct of the parties should not be factors when deciding claims based on money had and received. The rules governing restitution are not an appropriate means to punish parties for misconduct. Private law cannot offer a satisfactory solution for contracts of a criminal nature or contracts contrary to good morals. Combating immoral conduct can be best left to the criminal law