De Protestantenbond als kerk der toekomst:De geschiedenis van een vervlogen ideaal (1868-1923)

Het liberale protestantisme veronderstelde vrijheid voor de ontwikkelde burger in kerk en samenleving, daar waar het modernisme bovendien vertrouwde op wat predikant Willem Zaalberg de ‘gezegende triomf van de wetenschap’ noemde. Een op deze kwaliteiten gebaseerde vernieuwing van het geestelijk leven had volgens hem meer te verwachten van de Nederlandse Protestantenbond (opgericht in 1870, verder npb) dan van de aan het verleden gekluisterde Nederlandse Hervormde. Het doel van de npb was om aansluiting te vinden bij een veranderende samenleving. In zijn weergave van dat moderniseringsproces volgt Krijger de Duitse theoloog Friedrich Wilhelm Graf (1948), die de sociale gevolgen van de industrialisering, democratisering, sociale diversiteit, individualisering en privatisering van religie als de belangrijkste kenmerken daarvan aangeeft (3, 10).Uit deze karakterisering volgt dat het theologisch modernisme in dit boek wordt opgevat als een burgerlijk (‘bourgeois’) fenomeen, niet beperkt tot de kerk en al zeker niet tot een geïsoleerde zuil. Burgerschap stond voor vrijheid, zelfstandigheid en mondigheid binnen de kaders van een zowel democratische als kapitalistische orde. Deze kwaliteiten werden behalve aan Jezus ook toegedicht aan grootheden als Boeddha, Socrates, Maarten Luther en Thomas Carlyle (41-43).