Populism and ressentiment: A contribution of the (political) sociology of emotions

Ως πολιτικό φαινόμενο, ο λαϊκισμός ε'χει μελετηθεί πρωτίστως από τη συγκριτική πολιτική και την πολιτική κοινωνιολογία. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στις δομικές, ιδεολογικές και ρηματικές του όψεις και πολύ λιγότερη στις συναισθηματικές του βάσεις. Στην Ελλάδα, αντικείμενο επιστημονικής ανάλυσης έγινε ο λαϊκισμός στα τέλη κυρίως της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Φαίνεται, όμως, ότι στις μέρες μας το ενδιαφέρον αναζωπυρώνεται. Στο άρθρο αυτό επισημαίνεται η σημασία των συναισθημάτων στην ανάλυση του λάϊκιστικοΰ φαινομένου εν γένει. Κατόπιν, βάσει της θεωρίας του Max Scheler για τη μνησικακία (ressentiment) αναλύεται ο ελληνικός μεταπολιτευτικός λαϊκισμός, όπως αυτός εκφράστηκε από το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Πα- πανδρέου. Βασική θέση του άρθρου είναι ότι, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, τα πολιτικώς περιθωριοποιημένα αλλά κοινωνικο-οικονομικώς ενσωματωμένα εαμογενή μικροαστικά στρώματα ανέπτυξαν μια βαθιά αίσθηση αδυναμίας και αδιέξοδης φιλεκδι- κίας, η οποία, με τον χρόνο, συνέβαλε στην αντιστροφή της αξιοδότησής τους: αντί να προσβλέπουν προς τα πάνω, αξιολόγησαν θετικά τους από κάτω, τον ‘λαό’. Η μεταξίωση αυτή λειτούργησε ως το συναισθηματικό κλίμα εντός του οποίου εκκολάφθηκε η λάίκι- στική ρητορική του ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 1980. Όταν, όμως, με την άνοδο του κόμματος αυτού στην εξουσία άλλαξε η δομή των πολιτικών ευκαιριών, τα ριζοσπαστι- κοποιημένα μικροαστικά στρώματα απέβαλαν τη μνησίκακη στάση και υιοθέτησαν ανοικτά πρακτικές που εμπνέονταν από εκδικητικότητα.As a political phenomenon, populism has been considerably studied in comparative politics and political sociology. Particular attention was given to its structural, ideological and discursive aspects but very little, not to say any, to its emotional bases. In Greece populism was thoroughly debated at the turn of the ’90s mainly, as a consequence of Papandreou’s ‘populist decade’. Recently, however, some academic interest is directed to it.After discussing the relevance of emotions in the understanding of populism, the paper looks at the Greek case through a political sociology of emotion perspective using principally Max Scheler’s phenomenology of ressentiment. It argues that the rise of the Greek Socialists (PASOK) was buttressed, if not driven, by an array of emotions typical of populations undergoing rapid upward social mobility: repressed vindictiveness and vengeance, spite, envy and ressentiment. PASOK was heavily supported by new middle strata with origins to the defeated of the civil war (1946-49). Although they were more or less integrated socially and economically, until mid 70s they were politically marginalized and dominated. As an effect, according to the authors’ hypothesis, for more than twenty years they were resentful against the post civil war ‘establishment’. This ressentiment came from the conflict between desire (political inclusion and full fledged citizenship) and impotence (political losers with repressed vindictiveness) and served as the social psychological basis for the nurturing of Greek populism in the 1980s. Its anti- intellectualism and exaltation of the ‘people” are examples of the transvaluation of social hierarchies, which according to Scheler is produced by long standing ressentiment. Surely, throughout this period (1950-1974) envy and spite were also evident and going occasionally hand in hand with ressentiment which was, nevertheless, a widely widespread emotion among the less privileged part of the population.As soon as PASOK took office in 1981 and middle strata found themselves integrated into political system, ressentiment gave place to vengeance precisely because it could be released and acted out publicly