Literatura staropolska wobec problemu zła. Uwagi wstępne

Głównym zadaniem artykułu jest przyjrzenie się zjawisku szerszemu niż epidemia, tj. problemowi zła, które w literaturze staropolskiej badać można na różne sposoby. Jednym z nich jest podjęcie analizy w kontekście obecnej i bardzo wyraźnej w naszej literaturze dawnej tradycji platońskiej, augustyńskiej i manichejskiej, w których za zło we wszechświecie odpowiedzialna jest materia (ciało) bądź zły duch zdolny swoją mocą przeciwstawić się Bogu i zburzyć właściwy (czyli dobry, pożądany przez człowieka) porządek rzeczy. Innym powszechnym w staropolszczyźnie nurtem był neostoicyzm i (w mniejszym stopniu) neoepikureizm, gdzie zło, uznawano za pozór możliwy do unicestwienia przez wspieranego siłą Niebios człowieka mądrego. Zło można również badać, kierując się podziałem na zło natury (cierpienie, niedola, zaraza, śmierć) czy zło moralne korelatywne wobec moralnego dobra. Bardzo interesującą perspektywę wyjaśniania zła, przedstawia teodycea zmierzająca do wyjaśnienia, skąd się bierze zło, zwłaszcza w postaci niezawinionego cierpienia, w rzeczywistości stworzonej przez dobrego Boga. Ten problem w artykule został pokazany na przykładzie poezji Jana Kochanowskiego i młodszego od niego o prawie sto lat Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Obydwaj autorzy przyjmują, że Bóg może usunąć zło ze wszechświata, ale nie chce. Przyczyny tego „nie chce” wyłożone zostały w szczegółowej interpretacji.The article discusses the old Polish ways of explaining evil. The firstpart briefly presents the philosophical theories struggling with the problem of itsexistence and origin: Aristotelianism, Platonism, Stoicism and Epicureanism. Itwas found that the reception of these views can be traced in selected texts of the oldPolish literature. Therefore, in the second and third parts of the article, appropriateanalyses were carried out on the basis of the literary material provided by Elegia IV 3and the epigram O żywocie ludzkim (I 101) by Jan Kochanowski, as well as Tobiaszwyzwolony and Adverbia moralia by Stanisław Herakliusz Lubomirski. They focusprimarily on the problem of suffering leading to the question of the essence of God,who, being the omnipotent Creator of the world, is also responsible for the presenceof evil in it. Using the Epicurean theory of indifferent deities, Kochanowski presents,close to deism, the concept of the Creator acting for Himself and from heaven viewingHis work with the Artist’s eye; Lubomirski, on the other hand, stands on the side oftheism and assumes that God is the Creator of good, and that evil only allows thewise man to achieve perfection with His help