Prawo oraz pamięć zbiorowa w służbie illiberalizmu. Po drugiej stronie lustra: transformacja czy reakcyjna rewolucja?

The past decade has seen profound changes take place in Central Europe, notably in Poland and Hungary. Countries once hailed as model liberal democracies have travelled through the looking glass, turning into their own illiberal reflections. Was it a transformation, or a revolution, a reactionary one, as some researchers argue? The purpose of this paper is to analyse these changes in the region, with a special focus on law and collective memory, which have been in a way turned into the instruments of the illiberal transition. In the introductory part of the paper the author provides the background of the transformation, briefly outlining the question of the rule of law in the region. The first part of the paper is devoted to the legal causes of the recent changes in Poland and Hungary, with the role played by their defective constitutions highlighted. In the second part of the paper the author focuses on the process of changes itself, showing how liberal legal mechanisms (e.g. constitutional tribunals, rules of parliamentary proceedings) were in a way highjacked and reemployed to serve the new illiberal system. The third part of the paper is devoted to the role played by collective memories in the current changes, with the author showing how the illiberal state uses a variety of methods, from renaming the streets to implementing memory laws, to foster certain version of the social perceptions of the past. Ultimately, in the concluding remarks the author poses the eponymous question pondering whether the journey through the looking glass was more of a transformation or a revolution for Poland and Hungary.Druga dekada dwudziestego pierwszego wieku to czas głębokich przemian w Europie Środkowej, w szczególności w Polsce i na Węgrzech. Państwa przedstawiane niegdyś jako modelowe demokracje liberalne przeszły na drugą stronę lustra, zmieniając się w swoje illiberalne odbicia. Czy był to proces transformacji, czy też może rewolucji – w tym wypadku reakcyjnej – jak twierdzą niektórzy badacze? Celem artykułu jest pochylenie się nad przemianami w regionie, ze zwróceniem szczególnej uwagi na prawo oraz pamięć zbiorową, które zostały zmienione w narzędzia illiberalnych zmian. We wstępie autor przedstawia tło transformacji, krótko przybliżając kwestię praworządności w regionie. Pierwsza część artykułu poświęcona jest niedawnym zmianom w Polsce i na Węgrzech – koncentruje się na roli, jaką odegrały w nich konstytucyjne niedoskonałości. W drugiej części artykułu autor skupia się na samym procesie zmian, pokazując, w jaki sposób liberalne mechanizmy prawne (np. trybunały konstytucyjne, parlamentarne regulaminy i reguły postępowania) zostały przejęte, a następnie ponownie wykorzystane w illiberalnym systemie. Trzecia część artykułu dotyczy roli, jaką w procesie obecnych przemian odgrywa pamięć zbiorowa – autor pokazuje, w jaki sposób illiberalne państwa używają różnorodnych metod, od zmian nazw ulic po wprowadzanie tzw. praw pamięci (memory laws), w celu promowania konkretnej wizji przeszłości w społeczeństwie. Konkludując, autor stawia tytułowe pytanie, zastanawiając się, czy podróż na drugą stronę lustra była dla Polski i Węgier transformacją czy też rewolucją