Zasady wyboru ekwiwalentów w angielskich prozaicznych tłumaczeniach Psałterzy św. Hieronima. Studium na podstawie czasowników exaudire i videre

W artykule analizowane są odpowiedniki łacińskich czasowników exaudire i videre w angielskich tłumaczeniach Psałterzy św. Hieronima dokonanych pomiędzy okresem staroangielskim a wczesnonowoangielskim w celu ustalenia zasad rządzących wyborami ekwiwalentów w analizowanych tekstach. W badaniach ustalono, że oba łacińskie czasowniki były tłumaczone na język angielski (w przeważającej większości przypadków) za pomocą czasowników prototypowych, z tym, że pod wpływem zmian zachodzących w języku prototypy te ulegają zmianom. W języku staroangielskim status prototypów miały czasowniki prefiksalne ge-hȳran i ge-sēon, podczas gdy poczynając od okresu średnioangielskiego, były to ich nieprefiksalne odpowiedniki: hēren > hear i sēn > see. Następnie stwierdzono, że o ile odpowiedniki czasownika exaudire były we wszystkich testach i we wszystkich kontekstach takie same, to odpowiedniki videre wykazywały zróżnicowanie, ale dotyczyło to wyłącznie tłumaczenia staroangielskiego. Różnice te wynikają z dwóch czynników. Pierwszy z nich jest ulokowany wewnątrz języka i wynika z uniwersalnego dla czasownika widzieć rozwoju znaczeń metaforycznych, które występują również w badanym tekście. Drugi jest pozajęzykowy i związany jest ze średniowieczną konwencją tłumaczeń tekstów biblijnych: jedynym tekstem, który tej konwencji się opiera i w którym te metaforyczne znaczenia tłumaczone są kontekstowo, tj. za pomocą różnych czasowników, jest staroangielski Psałterz Paryski. Wszystkie pozostałe teksty cechuje stały wybór ekwiwalentów, przez co wpisują się one w średniowieczną konwencję tłumaczeń sakralnych, które charakteryzuje niezwykła bliskość tekstowi oryginalnemu.The paper examines the equivalents of the Latin verbs exaudire and videre in prose translations of Jerome’s Psalters executed between Old and Early Modern English. The objective of the paper is to establish the principle of equivalent selection in the analysed texts. The study revealed that exaudire and videre were translated in OE, ME and EMnE by their prototypical equivalents but the prototypes changed due to language internal factors: from prefixed ge-verbs (ge-hȳran and ge-sēon ) to their simplex equivalents (hēren > hear and sēn > see). Next, it was established that while the equivalents of exaudire represented a stable pattern: ge-hȳran > hēren > hear, the equivalents of videre tended to exhibit some variation. The variation, however, was recorded in one translation only – in the Paris Psalter. These differences stem from two factors. The first of them is language internal and follows from the universally recorded property of the verb see, which tends to develop metaphorical meanings, as opposed to hear, which does not exhibit the same tendency. The second factor is language external and is a consequence of the dominant theory of biblical translation, which was based on the principle that every word of the text was sacred. As a result, biblical translations generally reflected the original very closely. The only text which exhibits dynamic correspondences is the Old English Paris Psalter, which focuses on the clarity of the message not on the closeness of the rendering. The remaining translations are characterised by extreme reverence to the sacred nature of the text in all its layers, which results in the static equivalent selection