Polski Kościół katolicki w planach politycznych Aleksandra I

Losy Kościoła katolickiego w Polsce za panowania Aleksandra I odzwierciedlały historyczne losy Polski. Car był inicjatorem budowy nowego porządku politycznego w Europie po czasach Napoleona. Jego fundamentem były wartości chrześcijańskie, których gwarantem miały się stać monarchie. Liberalna historiografia zafałszowała wizerunek cara, nic odnajdując w jego zamysłach nawiązania do ideałów bizantyjskich. Dla początków wieku XIX charakterystyczna była subtelna ponadkonfesyjna duchowość, której ważnym elementem było duchowe braterstwo. Kontrastowała ona z rozpowszechnionym przekonaniem, że państwo wiąże się ściśle z normami cywilizacyjnymi, a te z kolei podporządkowane są zasadom rozumu. Eschatologiczny mistycyzm i dążenie do budowy nowoczesnego imperium paradoksalnie zespoliły się w mentalności Aleksandra I. Uniwersalizm chrześcijański pomógł mu zreinterpretować ideał imperium chrześcijańskiego, nowego Rzymu. Przywołując współczesny ideał zjednoczonej Europy Roberta Schumana, w którym mowa jest jeszcze o korzeniach chrześcijańskich, warto przypomnieć, że projekt Aleksandra I był w tym przypadku pionierski. Tym nie mniej należy wątpić, iż został on właściwie zrozumiany przez Polaków. Wskazuje na to fakt, że Komisja Konstytucyjna stworzyła dla Królestwa Polskiego Konstytucję bardziej liberalną niż Konstytucja Księstwa Warszawskiego, a jej zapisy świadczą, wbrew intencjom cara, o chęci zmarginalizowania roli Kościoła katolickiego na rzecz świeckich instytucji i ideałów. Choć car starał się urzeczywistnić ideał ponadkonfesyjnego państwa chrześcijańskiego na fundamencie specyficznie pojętego ekumenizmu i chrześcijańskiego oświecenia, to los polskiego Kościoła katolickiego w Królestwie Polskim nie odzwierciedlał tych planów. Politykę cara torpedowały nie kręgi ortodoksyjnie katolickie, lecz członkowie rządu polskiego.The history of the Catholic Church in Poland under the reign of Alexander I corresponded directly to the history of Poland at that time. The Tsar initiated building a new political order in Europe in the postNapoleon period. This new order was to rest on Christian values safeguarded by the monarchies. Liberal historiography distorted the image of the Tsar, as it failed to recognize his reference to the Byzantine ideals in his plans. The early 19th century was characterised with a subtle atmosphere of crossdenominational spirituality, which relied on spiritual fraternity of nations. It was in stern contrast to the prevalent idea that the state is strictly dependent on the norms of civilization development, which are entirely subservient to the principles of rationalism. Paradoxically, the ideas of eschatological mysticism and striving to build a modern empire merged in the mentality of Alexander I. The principles of Christian universalism helped him reinterpret the ideal of a Christian empire, a new Rome. When referring to the contemporary ideal of the European Union by Robert Schuman, who did anchor it in its Christian roots, one has to remember the pioneering effort by Alexander I. At the same time, it is questionable if the Poles of the time did comprehend his ideas correctly. This miscomprehension is borne out by the fact that the Constitutional Commission composed a Constitution for the Kingdom of Poland which was more liberal than the Constitution of the Duchy of Warsaw. The articles of the former constitution reveal that its authors attempted to marginalize the role of the Church and to grant privileges to secular institutions and ideologies – which was against the Tsar's intentions. Although the Tsar attempted to put into practice the ideal of a crossdenominational Christian state, built on the foundation of a specific form of ecumenism and Christian Enlightenment, the history of the Polish Catholic Church in the Kingdom of Poland shows that the plans failed. The Tsar's policy was not thwarted by the traditional Catholic milieus, but by the members of the Polish government