Legal exclusion of people with disabilities

W artykule podjęto nową problematykę wykluczenia prawnego (kategoria wprowadzona na początku XXI wieku), w kontekście niepełnosprawności i osób z niepełnosprawnością. Uzasadniono podjęte zagadnienie, odnosząc się do kilku argumentów, między innymi: interdyscyplinarność podejścia, liczba osób z niepełnosprawnością, praktyki dyskryminacyjne wobec nich stosowane, wielość aktów prawnych regulujących zakaz dyskryminacji oraz zasadę równego ich traktowania i przeciwdziałania wykluczaniu. Zwrócono uwagę na oryginalne poglądy Andrzeja Kojdera, który sądzi, że ekskluzja prawna to pewien kontekst prawno-społeczny, który umożliwia interpretację danej sytuacji jako wykluczenie, może polegać na nierówności praw adresatów prawa, ale może być też efektem barier utrudniających korzystanie z równych i powszechnych praw. Analizie poddano cechy wykluczenia prawnego, takie jak zróżnicowany zakres podmiotów, relatywizm, różnorodność obszarów/sfer życia społecznego regulowanych prawem i inne. Wymieniono za A. Kojderem rodzaje ekskluzji: zawiniona lub prawomocna, quasi-prawna i dyskrecjonalna. Odniesiono się do języka prawnego i języka prawniczego, a także poglądów P. Bourdieu dotyczących zjawiska „cyrkularnego wzmacniania” i instytucji „przestrzeni prawnej” w kontekście wykluczania prawnego. Omówiono wybrane konteksty dyskryminacji osób z niepełnosprawnością i formy jakie przybiera oraz przejawy ich wykluczenia prawnego. Wymieniono akty prawne, które gwarantują uprzywilejowane traktowanie osób z niepełnosprawnością. Dokonano przeglądu aktów prawnych międzynarodowych i polskich, które promują zasadę równego traktowania i ochronią osoby z niepełnosprawnością przed wykluczeniem z różnych sfer życia społecznego, w tym gwarantują im dostęp do prawa i instytucji wymiaru sprawiedliwości. W zakończeniu wymieniono przykłady działań proponowanych i podejmowanych na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu prawnemu osób z niepełnosprawnościami.The article deals with a new issue of legal exclusion (a category introduced at the beginning of the 21st century) in the context of disability and people with disabilities. The undertaken issue has been justified with several arguments, including: the interdisciplinarity of the approach, the number of people with disabilities, the iscriminatory practices applied to them, the multiplicity of anti-discrimination laws as well as the principle of equal treatment and prevention of exclusion. Attention has been drawn to the views of Andrzej Kojder, who believes that legal exclusion provides a certain legal and social context which allows to interpret a given situation as exclusion, may consist in inequality of rights depending on particular addressees of the law, but may also result from barriers hindering the exercise of equal and universal rights. The analysis covers features of legal exclusion, such as a diverse range of entities, relativism, diversity of areas/spheres of social life regulated by the law, and others. Based on A. Kojder’s thought, such types of exclusion were listed as: culpable or legally valid as well as quasi-legal and discretionary. The article references legal language as well as P. Bourdieu’s views on the phenomenon of “circular strengthening” and the institution of “legal space” in the context of legal exclusion. Selected contexts of discrimination against people with disabilities and the form they take as well as manifestations of such people’s legal exclusion have also been discussed here. Moreover, the legal acts which guarantee the privileged treatment of persons with disabilities have been listed. International and Polish legal acts that promote the principle of equal treatment and protect people with disabilities against exclusion from various spheres of social life have been reviewed, including the ones that guarantee the disabled access to the law and institutions of the judicial system. In the conclusion, examples of actions proposed and undertaken to counteract legal exclusion of people with disabilities are listed