Problemy rewaloryzacji klasztornych założeń ogrodowych na przykładzie dziedzictwa cysterskiego

Klasztory wraz z towarzyszącym im kontekstem krajobrazowym swymi kulturowymi korzeniami sięgają średniowiecza i są obecne w Polsce w ciągu całej jej historii, pełniąc przez ten czas ważne funkcje kulturotwórcze. Ogrody towarzyszące klasztorom od wieków stanowiły specyficzny model przestrzenny w Europie. Założenia te w zależności od ulokowania i losów dziejowych poszczególnych zgromadzeń z czasem ulegały przekształceniom, osiągając współczesne formy, a ich relikty w różnym stopniu nadal są czytelne w krajobrazie i wymagają właściwej ochrony. Współcześnie w związku z zaistniałymi zmianami w użytkowaniu zespołów klasztornych i poklasztornych przyjmują bowiem odmienne od tradycyjnych funkcje i formy, często też mają różny przekaz znaczeniowy. Nierzadko powoduje to zatracanie ich ponadczasowych wartości. W artykule przestawiono główne problemy konserwacji unikatowej i spójnej kulturowo grupy założeń pocysterskich wraz z ukazaniem współczesnych modelowych przykładów zagospodarowania obiektów zagranicznych (Fontenay, Maulbronn, Poblet, Alcobaça) uznanych za najbardziej wartościowe poprzez wpis na Światową Listę Dziedzictwa UNESCO oraz zespołów polskich, uznanych za Pomniki Historii (w kolejności wpisów: Krzeszów, Ląd, Sulejów, Pelplin, Kołbacz, Trzebnica, Wąchock). Prezentacji tej towarzyszy refleksja: 1. Czy ogród jest dokumentem przeszłości o wartości nade wszystko historycznej i naukowej, jak czuli to Ruskin czy Riegl; 2. Czy też ogród jest dziełem sztuki o wartości estetycznej i użytkowej, w którym ma być pięknie i przyjemnie i które - jak chciał Viollet-le-Duc - ma prezentować kompletną jednolitą stylowo całość? Znalezienie odpowiedzi na to pytanie, lub choćby uświadomienie problemu, jest szczególnie ważne w kontekście rewaloryzacji zespołów, o tradycji sięgającej korzeni naszej kultury