The Rest is Silence

Tematem artykułu jest milczenie omawiane przede wszystkim w kontekście zachodniego modelu teatru dramatycznego, dla którego podstawowym środkiem wyrazu jest mowa. Pierwszą sferą i formą, w jakiej w tym „teatrze mówionym” pojawia się milczenie, jest „gra niema” – przede wszystkim mimika i gest, które w trakcie ewolucji sztuki aktorskiej stawały się stopniowo dziedziną uznawaną za szczególne pole twórczej aktywności aktorów i dowód ich kreacyjnej samodzielności. „Gra niema”, rozwijana przez mistrzów aktorstwa w dziewiętnastym wieku (w Polsce na przykład przez Alojzego Żółkowskiego syna), zyskała szczególne znaczenie w dramacie modernistycznym, gdzie stosowano ją świadomie jako sposób na ukazanie wieloznacznych reakcji postaci lub sygnał znaczeń niemożliwych do jednoznacznej werbalizacji. Druga sfera teatralnego milczenia związana jest ze śmiercią i pojawiającymi się na scenie jej reprezentantami: duchami, zjawami i innymi figurami umarłych. Niektóre z tych postaci (na przykład Widmo w Dziadach Adama Mickiewicza) wprowadzają na scenę teatralną milczenie, które ją otacza i które stanowi tajemnicę ze względu na to, że jego znaczenie jest niewysławialne. Nie jest już ono „ciszą śmierci”, ale możliwą do doświadczenia dzięki teatrowi całością, obejmującą także milczenie widzów. I to właśnie dzięki wprowadzeniu takiego milczenia na scenę stać się ona może „miejscem filozoficznym”.The article focuses on silence analyzed primarily in the context of Western drama theatre, which is mainly ‘spoken word theatre.’ The first field and the main form in which silence appears in ‘spoken word theatre’ is the so-called ‘silent play’ embracing face expression and gesture. In the course of the evolution of stage acting, they gradually became proofs of the actors’ artistry and creative originality. Developed by masters of the 19th century stage (in Poland, in particular by Alojzy Żółkowski, Jr), the ‘silent play’ became especially important in the modernist drama. Playwrights were using it as the tool to show the ambivalent reactions of their characters or to express deep symbolic meanings. Another aspect of theatrical silence is that connected with death and its figures (such as ghosts, specters, living dead etc.) appearing on the stage. Sometimes (for instance in the Forefathers’ Eve by Adam Mickiewicz) they introduce enveloping silence, a mysterious silence of the unspeakable, to the center of the stage. This silence is no longer ‘the silence of death’ though; rather, it is an entirety encompassing the silence of the audience, and as such it is accessible to human experience. The introduction of this kind of silence onto the stage opens up the possibility of making the stage a philosophical place