Niektóre aspekty woluntarystycznej filozofii Hardy’ego

Przedmiotem artykułu jest zastosowanie niektórych filozoficznych koncepcji Schopenhauera w tragicznych powieściach Hardy’ego. (Tess of the d'Urbervilles, Jude the Obscure, The Mayor of Casterbridge, The Return of the Native). Ze względu na ograniczoną objętość pracy porównanie to przeprowadzono w kilku jedynie aspektach. „Wola jako noumenon” dotyczy natury absolutu. Hardy nadaje Woli takie cechy, jak: brak świadomości, obojętność wobec moralności, mechaniczny charakter, brak ukierunkowania w działaniu. Koncepcja „ewolucyjnego melioryzmu” - argument w polemice Hardy’ego z Schopenhauerem - jest jedynie teoretyczna i nie znajduje egzemplifikacji w powieściach. „Wola uprzedmiotowiona” omawia naturę świata empirycznego, wskazując na jego wewnętrzne skłócenie. Wola wcielona w poszczególne przedmioty i realizująca ich jednostkowe dążenia skazana jest na wieczną afirmację poprzez narzucenie swego kształtu wszystkiemu, co staje na jej drodze. Aspiracje poszczególnych jednostek i przedmiotów nie dają się pogodzić. W rezultacie uprzedmiotowienia Woli świat jawi się jako wielkie pole bitwy, gdzie wszyscy walczą ze wszystkimi. Ilustracją skłócenia Woli w powieściach Hardy’ego są nieudane związki małżeńskie i akcydentalizm. Akcydentalizm Hardy’ego, tak często krytykowany, stanowi filozoficzną refleksję autora nad niekoherencją świata. „Wolność paradoksalna, czyli wolność bez wyboru” dotyczy idei wolności. Zarówno u Schopenhauera, jak i u Hardy’ego wolność jest pojęciem intelligibilnym, należy do sfery noumenalnej, w świecie empirycznym się nic przejawia. Związana z ideą wolności kaniowska koncepcja charakteru intelligibilnego powiększa zakres odpowiedzialności. Chociaż to, co robi człowiek zależy od zewnętrznych okoliczności, nad którymi nie ma władzy, jest osądzany tak, jakby jego czyny były aktami wolnej woli i zależały od niego samego. Odpowiednikiem koncepcji Kanta w powieściach Hardy’ego jest idea Novalisa wyrażona w słynnym Character is Fate („Charakter człowieka jest jego losem”). Refleksja nad naturą świata i wolnością stawia przed bohaterami Hard'ego szereg problemów, m. in. pytanie o możliwość działania w zdeterminowanym świecie. Dylemat, który muszą rozwiązać - czy poddać się losowi, czy w prometejski sposób buntować się przeciw niemu, czy przyjąć aktywną czy bierną postawę wobec życia - w swym aspekcie praktycznym jest oczywisty. Różny sposób jego rozwiązania, przyjęty przez bohaterów dzieli ich na tragicznych i wyalienowanych