W obliczu kresu - motyw śmierci w powieściach Daniela Defoe

Chcąc umieścić narodziny powieści angielskiej w kontekście postawy wobec spraw ostatecznych i literackich konwencji przedstawiania śmierci należy zauważyć, że powstaje ona pomiędzy dwiema tradycjami przesyconymi motywami śmierci i zadumą eschatologiczną. Powieść angielska powstaje po dramacie doby Elżbietańskiej i okresu Restauracji oraz poezji metafizycznej, w których bardzo silne są echa średniowiecznych motywów Dance Macabre, memento śmierci i przeświadczenia o marności ludzkiej egzystencji. Wkrótce po narodzinach powieści angielskiej, w drugiej połowie XVIII w. obserwujemy powstanie tendencji literackich prowadzących do rozpowszechnienia się w Anglii tzw. poezji cmentarnej, przesyconej utrzymanymi w elegijnym tonie rozważaniami o śmierci; natomiast dalszy etap rozwoju powieści, epoka wiktoriańska, wyróżnia się nadmiernym wręcz zamiłowaniem do przedstawiania scen śmierci. W twórczości ojca powieści angielskiej, Daniela Defoe, która przypada na okres pomiędzy tymi tradycjami, rozważań nad śmiercią w znaczeniu eschatologicznym prawie nie ma. Bohaterzy jego utworów nie boją się śmierci, rozumianej jako fizjologiczny proces umierania. Ponieważ jednak prowadzą oni występny tryb życia, i są świadomi popełnionych grzechów, stają w obliczu ogromnego lęku przed śmiercią oznaczającą początek życia pozagrobowego. Lęk przed kresem jest lękiem grzeszników, uświadamiających sobie skutki nieuporządkowania życia wewnętrznego. Śmierć wspomniana jest więc jedynie w kontekście strachu jaki wywołuje. Świadomość końca, zagrożenia jakie przynosi ze sobą śmierć, powstaje u bohatera najczęściej gdy sam staje w jej obliczu. Najbardziej trwały ślad, często prowadzący do odnowy moralnej bohatera, wywołuje bliskość śmierci spowodowana ciężką chorobą; tak dzieje się w przypadku Robinsona Crusoe. Śmierć bliskiej osoby, męża lub kochanka, przedstawiona jest głównie w kontekście zmian sytuacji materialnej jakie ze sobą przynosi: sam fakt śmierci jest więc wspomniany zaledwie w kilku słowach - dokładniejszej analizie poddany jest testament