Kompozycja powieści detektywnych Arthura Conan Doyle'a

Nawiązując do tezy, która kończy jego rozprawę Historical Sources of the Poetics of the Crime Novel and Detective Short-Story opublikowaną w „Zagadnieniach Rodzajów Literackich” (t. 25 (2), Wrocław-Łódź, 1982, s. 19) i stwierdza, że dopiero A. C. Doyle przy końcu XIX w. połączył poetykę noweli detektywnej A. E. Poe’a z poetyką angielskiej powieści detektywnej, autor uzasadnia tę tezę przez szczegółową analizę czterech powieści detektywnych Doyle a, w których występuje Sherlock Holmes. Postać sławnego detektywa została wprowadzona po raz pierwszy w powieści A Study in Scarlet z akcją usytuowaną w atmosferze fmde-siecle. Natchnieniem detektywnej części tej powieści byli A. E. Poe i E. Gaboriau, od którego Conan Doyle zapożyczył technikę dokopywania się coraz głębszej przeszłości. Ale druga część, o charakterze westernu, została do niej doczepiona mechanicznie, narratorem przestaje być Dr Watson zastąpiony przez anonimowego narratora wszechwiedzącego. Dopiero ostatnie dwa rozdziały powracają do świata przedstawionego w pierwszej części. Druga powieść The Sign of Four została lepiej skomponowana, wprowadzono w niej hierarchię narracji, ale autor nie umiał uniknąć stosunkowo dużej porcji „prehistorii”. Element przygodowy rywalizuje w tej powieści z elementem wykrywania, ale jest z nim logicznie połączony. The Hound of the Baskervilles jest najdoskonalszą powieścią detektywną A. C. Dolye’a, dzięki pełnej syntezie angielskiej tradycji powieści gotyckiej i obyczajowej oraz akcji detektywnej Holmesa. Postać wielkiego detektywa nie narusza równowagi kompozycji, dzięki temu, że w długiej sekwencji rozdziałów działa on poza kulisami zdarzeń z pierwszego planu, na którym dochodzenie prowadzi Dr Watson. Regionalne tło, folklor i prowincjonalne życie są w tej powieści doskonale stopione z dochodzeniem. Czwarta powieść, The Valley o f Fear, jest artystycznym niepowodzeniem. Autor wrócił w niej do schematu pierwszej książki i chociaż tym razem poprawił błędy narracji i starał się połączyć obie części utworu jedną ideą, nie zdołał uniknąć wrażenia, że czytamy dwie historie należące do dwóch odmiennych gatunków, siłą złączone. Autor pracy wysuwa możliwe wyjaśnienia tego błędu. Ideą pisarza było ukazanie przewidywanego przez niego działania międzynarodowej organizacji przestępczej, kierowanej przez geniusza, prof. Moriarty’ego. Dlatego przeniósł drugą połowę powieści do Ameryki i akty gwałtu i próbę penetracji zbrodniczego gangu przez detektywa z agencji Pinkertona. Podsumowując, A. C. Doyle zamierzał pisać powieści, ale z natury swej był nowelistą. Dlatego materiał wystarczający na nowelę rozszerzał, aby uczynić z niej powieść. Stopniowo jednak, jak ukazuje świadectwo dat i tytułów, zmierzał do nowej formy - cyklu nowel połączonych jedną naczelną postacią - Sh. Holmesa, przenosząc do nich technikę powieściową. W ten sposób połączył nurt dość prymitywnej detekcji z ukazaniem charakterów i tła. Pisząc 57 nowel o Holmesie, dokonał czegoś, co nie udało się żadnemu innemu pisarzowi nowożytnemu: stworzył mit Sherlocka Holmesa analogiczny do mitów Robin Hooda, dra Fausta i Don Juana, ale wyróżniający się walką ze zbrodnią