Poem as a Scenario for Linguistic Exercises

Artykuł przedstawia funkcjonalizację teorii paidii jako metodę aksjologii wierszy mających wyraźną sprawność zabawową, ale i zarazem edukacyjną. Analizy pozwoliły stwierdzić, że większość pajdialnych wierszy logopedycznych stanowi wyliczeniowo-repetycyjny model, ponieważ po wielokrotnym wyliczeniowym opisie danego zjawiska lub roli następuje ich powtarzanie (repetycja) w celu utrwalenia. Odnosi się też wrażenie, że znaczna część takich tekstów stanowią sylabotoniki (trocheiczne, jambiczne lub amfibrachiczne) ze stałą średniówką, rymami żeńskimi, parzystymi, przybierające mnemotechniczne własności. Częstym tematem prezentowanym w takich wierszach są zasady dotyczące: alfabetu, gramatyki i ortografii, dawniej języka greckiego czy łaciny. Wspomagają one zapamiętywanie wiedzy abstrakcyjnej, służą na przykład do ćwiczeń poznania abecadła. Są najłatwiejsze do powtarzania i zapamiętania – przysłowiowo „wpadają w ucho”, a podstawowym środkiem poetyckim bywa w nich instrumentacja głoskowa. Część z wybranych wierszy Tuwima, Kerna, Sztaudyngera, Strzałkowskiej, Dębskiego, czy Edyk-Psut nie powstała z myślą ćwiczenia systemów mowy, lecz zabawy językowej (gramatyczno-leksykalnej), w której spontanicznie (niekoniecznie zamierzenie), takim ćwiczeniom służą. Niektóre mają jednak charakter metatekstowy czy metalogopedyczny, ponieważ wprowadzają pojęcie ćwiczeń, np. systemu fonetyczno-fonologicznego lub gramatycznego oraz podpowiadają sposoby ich realizacji.The article presents the theory of paedeia as a method of the axiology of poems having a distinctly playful character as well as an educational competence. The analyses have led to the conclusion that the majority of paedial speech therapy poems constitute the counting out model, because after a multiple of repetitious trials of a given phenomenon a permanent retention can take place. We are under the impression that most of such texts constitute sylabotonics (na: trochaic, iambic, or amphibrach) with a constant pause, feminine paedial rhymes, which take on mnemotechical properties. Frequent themes presented in such poems are the rules concerning the alphabet, grammar and orthography. They support to memorize abstract knowledge or serve, for example, to practice learning the alphabet, and so they are the easiest to repeat and remember – being “catch words” – and the figures of sound are mostly their essential poetic means. Part of the selected poems by Tuwim, Kern, Sztaudynger, Strzałkowska, Dębski, Budkiewicz, or Edyk-Psut, have not begun with a thought of practicing the systems of speech but were formed as a linguistic play (grammaticallexical), in which they serve such exercise spontaneously and not necessarily intentionally. Some of them, however, have a meta-textual or speech therapeutic element because they introduce the notion of exercise, e.g. of the phonetic-phonological or grammatical systems, and ways of their realization