Prospective teachers’ motivations for choosing teaching as a career

Artykuł poświęcony jest problematyce wyboru zawodu nauczyciela, a zwłaszcza jego motywom wyboru tego zawodu. Prezentowane w artykule badania zostały podjęte w sytuacji, gdy widoczny jest niedostatek jakościowych, autobiograficznych analiz i interpretacji doświadczeń oraz refleksji przyszłych nauczycieli na ich drodze do tego zawodu. Celem badań było zdobycie wiedzy na temat motywacji wyboru zawodu u kandydatów na nauczycieli oraz ukazanie szerszego kontekstu biograficznego i społeczno-kulturowego (ekonomicznego) jej kształtowania się i rozwoju. Przedstawione w artykule badania mają istotny walor poznawczy, gdyż motywacja wyboru zawodu stanowi ważny składnik tożsamości oraz identyfikacji zawodowej nauczycieli – jej poznanie może przyczynić się do wzbogacenia wiedzy o zawodzie nauczyciela oraz o rozwoju zawodowym nauczycieli we współczesnych uwarunkowaniach. Omawiane w niniejszym tekście badania mają też znaczenie praktyczne, bowiem wnioski, jakie z nich wypływają, mogą być pomocne w doskonaleniu jakości kształcenia wstępnego kandydatów na nauczycieli, a także opracowywania programów wspierania ich w dalszym rozwoju zawodowym, na kolejnych etapach kariery. Podstawowym źródłem danych na temat motywów wyboru zawodu nauczyciela oraz ich uwarunkowań były badania jakościowe. Zostały one przeprowadzone na przełomie 2013/14 r. na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach, na Wydziale Pedagogicznym i Artystycznym. Objęto nimi kandydatów na nauczycieli, wszystkich studentów ostatniego – V roku magisterskich studiów pedagogicznych o specjalności edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna z nauczaniem języka angielskiego – łącznie 65 osób. W badaniach zastosowano metodę swobodnej wypowiedzi autobiograficznej „Moja droga do zawodu nauczycielskiego. Kontekst autobiograficzny i społeczno-kulturowy”, w wyniku której otrzymano 65 tekstów o objętości od kilku (5–6) do kilkunastu (11–15) znormalizowanych stron komputerowych. Zebrane dane zostały poddane jakościowej analizie tematycznej. Uzyskane rezultaty badań zostały zestawione z dostępnymi w literaturze przedmiotu wynikami nad motywacją wyboru zawodu nauczyciela. Badania pokazują, że choć w Polsce w ciągu ostatnich 25 lat zmienił się kontekst pracy nauczyciela, to kluczowe motywy wyboru zawodu nauczyciela pozostają wciąż te same. Nadal dominują motywy o charakterze wewnętrznym, jak zamiłowanie do pracy z dziećmi, powołanie, zainteresowanie pracą w szkole. Na dalszych miejscach, lecz nie mniej ważne, są motywy związane z tradycją rodzinną oraz wpływem pozytywnych wzorców osobowych nauczycieli i wychowawców z wcześniejszej edukacji, a także chęć pracy w zawodzie prestiżowym o wysokiej randze społecznej. Obecnie przy wyborze zawodu brane są częściej pod uwagę takie jego atrybuty, jak możliwość samorealizacji, ciągłego rozwoju intelektualnego, autokreacji, kreatywności. Wciąż utrzymuje się ponadto, co nie jest korzystne, poleganie przez przyszłych nauczycieli na potocznych wyobrażeniach zawodu jako łatwego, z licznymi przywilejami oraz pewnością pracy i zatrudnienia, co w dzisiejszych realiach prowadzi do znacznych rozczarowań. Swoistym novum w obecnych badaniach jest spora liczba motywów pragmatycznych, związanych z walorami studiów (np. z potrójną specjalnością oraz dążenie do zakładania własnych placówek edukacyjnych lub opiekuńczo-wychowawczych)