PHILOSOPHICAL CONTEXT OF SCIENCE

Drawing on the analysis developed by M. Heller and J. Życiński in a work published 25 years ago, the paper shows that science is essentially “nested” in philosophy, because various philosophical assumptions are present in it. Five types of such assumptions are considered: (a) philo- sophical conditionings of empirical sciences; (b) philosophical themata; (c) philosophical implications of empirical theories; (d) philosophical theses employed in scientific argumentation; (e) philo- sophical criteria of scientificity. Some possible interpretations of the first type listed are analyzed. They may be: (1) defined in terms of logical inference; (2) treated as the necessary or/and sufficient condition; (3) taken as presupposition (as understood in pragmatics); (4) interpreted psychologically as reasons for acceptance; (5) seen as the condition of understanding of scientific claims. The considerations developed in the paper show that those assumptions do not constitute a homogeneous group. Some are the a priori of science in that sense that rationality of doing science depend on their acceptance; some — for example, socalled ontological commitments — result from an acceptance of a certain theory; some others — interpreted, following E. McMullin, as non-standard epistemic factors — are a matter of choice and are historically changeable, what brings the issue of rational reasons for their acceptance; and still others are theses which belong both to science and to philo- sophy, what brings the issue of their mutual falsifiability. The presence of philosophical assump- tions in science nevertheless indicates that neither methodological isolationism, nor attempts to subordinate one kind of cognition to the other capture correctly the relation between science and philosophy.Wychodząc od analiz, które zaproponowali w pracy sprzed 25 lat M. Heller i J. Życiński, artykuł pokazuje, iż nauka jest istotowo „zagnieżdżona” w filozofii, z powodu obecności w niej założeń filozoficznych. Rozważanych jest pięć typów takich założeń: (a) filozoficzne uwarunkowania nauk empirycznych; (b) filozoficzne themata; ( c) filozoficzne implikacje teorii empirycznych; (d) tezy filozoficzne stanowiące element argumentacji naukowej; (e) filozoficzne kryteria naukowości. Przeanalizowane są także niektóre interpretacje statusu pierwszego z wymienionych typów założeń. Założenia te można: (1) zdefiniować za pomocą syntaktycznej relacji wynikania logicznego; (2) potraktować jako warunek konieczny i/lub warunek wystarczający; (3) uznać za presupozycje (jak w pragmatyce); (4) zinterpretować psychologicznie jako motywy uznawania twierdzeń naukowych przez badaczy; (5) uznać za warunek ustalania sensu twierdzeń w nauce. Analizy założeń prowadzą do wniosku, że nie stanowią one jednorodnej grupy: niektóre to a priori nauki w tym sensie, że racjonalność jej uprawiania zależy od ich akceptacji; kolejne – zwłaszcza, te stanowiące „ontologiczne zobowiązania” - są pochodną akceptacji określonych teorii; inne - interpretowane za E. McMullinem jako niestandardowe czynniki epistemiczne - są „do wyboru” i historycznie zmienne, co nakazuje postawić pytanie o racje ich akceptacji; jeszcze inne to tezy, które należą zarówno do nauki, jak i do filozofii, co rodzi kwestię wzajemnej falsyfikowalności. Obecność założeń filozoficznych pokazuje natomiast, że ani izolacjonizm metodologiczny, ani podporządkowywanie jednego typu poznania drugiemu, nie ujmuje poprawnie relacji między filozofią a nauką