Thomas Aquinas and Duns Scotus on Contingency, Freedom and Individuation

Tekst jest próbą przedstawienia fundamentalnych perspektyw, które są konieczne dla zrozumienia stanowiska Akwinaty na temat przygodności, wolności i indywiduacji w zestawieniu z propozycją Dunsa Szkota. Autor stara się wziąć pod uwagę ostrzeżenie É. Gilsona: niewiele da porównywanie wybranych szczegółów wspomnianych pozycji filozoficznych bez zrozumienia fundamentalnej różnicy między porównywanymi metafizykami. Pierwsza część artykułu przedstawia różnicę rozumienia relacji między naturą i wolą. Duns Szkot interpretuje wolę, przeciwstawiając ją naturze, i rozumie prawdziwie osobowe, wolne i chrześcijańskie działanie w opozycji do deterministycznych działań natury. Dla Akwinaty prawdziwie osobowe działanie może być wpisane w naturę jako jej wolne dopełnienie. Różnica jest ufundowana w rozmaitych interpretacjach filozofii Arystotelesa. Druga część opisuje różnicę w rozumieniu transcendencji boskich działań. Tomasz posługuje się bardzo mocnym rozumieniem transcendencji, które pozwala przyjąć tezę: niezmienność (= konieczność) woli Boga uzyskuje swoje cele zarówno przez konieczne, jak i wolne (!) działania stworzeń (por. De veritate, q. 6, a. 3, ad 3). Duns Szkot szuka bardziej intuicyjnie dostępnego rozumienia relacji między boskimi i ludzkimi działaniami. Z tego powodu opisuje boskie działania jako przygodne, podejmowane w wiecznym „teraz”. Trzecia część zajmuje się doktryną indywiduacji. Duns Szkot proponował rozwiązać problem przez odwołanie do słynnej formy haecceitas. Chociaż dla Tomasza nośnikiem indywidualności po zindywidualizowaniu bytu jest także forma jako źródło substancjalności i chociaż Tomasz musiał być świadomy trudności klasycznego stanowiska, odwołującego się do Arystotelesa (materia jako główny czynnik indywiduacji), trzyma się stanowczo arystotelesowskiego rozwiązania, nieznacznie je przeformułowując (materia quantitate signata). Były najprawdopodobniej dwa powody wiernego podążania Tomasza za Arystotelesem, mimo wątpliwości Alberta Wielkiego i Bonawentury: chęć podkreślenia hylemorficznej struktury bytu i próba wskazania trwałej podstawy dla pojęciowych genera. Ostatni problem prowadzi do najważniejszej metafizycznej różnicy między analizowanymi propozycjami. Duns Szkot jako esencjalista musi wpisać wszystko, co rzeczywiste, w porządek istotowy. Tomasz artykułuje rzeczywistość bytu, biorąc pod uwagę istotę i istnienie. Jego stanowisko daje tym sposobem więcej możliwości do odczytania bytu.The paper attempts to present the fundamental perspectives which are necessary to understand Aquinas’s position on contingency, freedom and individuation in order to compare his thinking with Duns Scotus’s. The author wants to take into account Gilson’s warning: it is useless to compare chosen details of the aforementioned philosophical proposals, if there is no understanding of the deep difference between the metaphysical systems of the two philosophers. The first section presents the difference in the understanding of the relationship between nature and will. Duns Scotus interprets the will as opposed to nature and sees a truly free and Christian person acting as opposed to the deterministic operations of nature. For Aquinas the truly personal acting may be inscribed in nature as its free fulfilment. The difference is based on the different readings of Aristotle’s philosophy. The second section describes the difference in the understanding of the transcendence of the divine actions. Thomas uses a very strong concept of transcendence that allows him to accept the thesis that God’s immutable (= necessary) will achieves its purposes through the necessary and free (sic!) actions of the creatures (cf. De veritate, q. 6, a. 3, ad 3). Duns Scotus looks for a more intuitive understanding of the relationship between divine and human acting. Because of that he describes the divine actions as contingent, undertaken in the eternal “now”. The third section deals with the doctrine of individuation. Duns Scotus’s proposed solution to this problem is his famous form haecceitas. Although the form as the source of substantiality is the sign of individuality for Thomas, as well, in his case this has been achieved through individuation, and although he must have been aware of some difficulties in the classical Aristotelian position (matter as the main factor in individuation), he sticks to the Aristotelian solution, only slightly reformulating it (materia quantitate signata). There are two reasons for his fidelity to Aristotle in spite of doubts expressed by Albert the Great and Bonaventure: the stress on the hylemorphic structure of being and the attempt to articulate the consistency of the conceptual genera. The last problem leads to the main metaphysical difference of the analysed proposals. Duns Scotus as an essentialist has to inscribe everything that is real within the order of essence; Thomas articulates reality by taking into account essence and existence. His position opens wider possibilities for the understanding of being