Why research – how to research. Comments on the methodology of contemporary historical and architectural studies and on their application in the adaptation of historic buildings

Artykuł poświęcony jest problematyce jakości prowadzonych w Polsce badań historyczno-architektonicznych służących poznawaniu i wartościowaniu budowli historycznych. Autor charakteryzuje dwa rodzaje prac: poznawcze – prowadzone w ramach działalności ośrodków akademickich i poddane rygorom pracy naukowej, oraz biznesowe – realizowane w ramach zleceń komercyjnych na potrzeby konserwacji i adaptacji zabytków, z rzadka weryfikowane przez środowisko naukowe. Wskazuje na brak precyzyjnych regulacji prawnych obligujących autorów prac do definiowania celów, zakresu i metod pracy, do właściwego sposobu prowadzenia studiów historycznych i dokumentowania prac terenowych, do obiektywizmu przy ustalaniu wniosków konserwatorskich. Postulując konieczność standaryzacji badań historyczno-architektonicznych, autor stawia za wzór instrukcje obowiązujące w Republice Czeskiej – usankcjonowane ministerialnymi certyfikatami i respektowane przez historyków architektury i konserwatorów podejmujących prace przedprojektowe. Rozwiązania czeskie oraz własne doświadczenia zawodowe posłużyły do sformułowania metodologicznych wymogów odnośnie do zawartości i układu treści raportu z badań. Postulowany standard obejmuje m.in. sposób dochodzenia do wniosków konserwatorskich na drodze metodycznej analizy wartości zabytkowych. W artykule autor wskazuje na kluczowe w badaniach historyczno-architektonicznych znaczenie pojęcia kontekst – tylko poprzez rozpoznanie historycznych kontekstów budowli (społecznego, funkcjonalnego, krajobrazowego) można objaśni genezę i sens jej przemian, postrzega obiekt budowlany w relacji z jego historycznym otoczeniem, zauważa ogół wartości zabytku.The article presents the issue of the quality of architectural history research in Poland. According to the author, two types of research can be distinguished. Cognitive reaserch work is conducted as part of the activities of academic centers and is usually evaluated by the scientific community, the business one is conducted as part of a commercial assignment related to conservation and adaptation and usually without any scientific verification. Postulating the need for standardization of architectural history research, the author formulates, as a model, the instructions that are valid in the Czech Republic and respected by architectural historians and conservators. He proposes his own standard of content and layout of the research report and methodical analysis of historic values. In the article, the author indicates the key meaning of the term contet. If historical contets are not understood (social, functional, landscape etc.), than it is not possible to understand the genesis and sense of the building and its real value