Monuments in the public space of Wrocław in the years 1945–1956

W październiku 1945 r., kilka miesięcy po zakończeniu działań wojennych i objęciu Wrocławia polską jurysdykcją, rozpoczęto akcję wyburzania najważniejszych pomników niemieckiego Breslau. Równocześnie władze miasta podjęły decyzję o budowie monumentu upamiętniającego „przyłączenie Dolnego Śląska do Macierzy”. Wspomniane działania miały charakter głównie propagandowy, niszczono bowiem symbole „niewoli i ucisku Polaków”. W latach 40. i 50. XX w. zorganizowano we Wrocławiu dwa konkursy rzeźbiarskie, pierwszy na projekt monumentu na cześć gen. Karola Świerczewskiego (1951 r.), drugi na projekt Pomnika Wyzwolenia (1955 r.). Zakładano, że statua gen. Świerczewskiego będzie pierwszym zrealizowanym w mieście przykładem pomnika proletariackiego o nowej formie i treści „głęboko przepojonej ideami postępu społecznego”. O ile dość szybko zdefiniowano symbolikę monumentu, o tyle kwestia jego usytuowania pozostawała długo nierozstrzygnięta. Inaczej potraktowano Pomnik Wyzwolenia, poza znaczeniami ideowymi, przypisano mu także rolę kompozycyjną – miał on bowiem stanowić dominantę placu Kościuszki, który w latach 50. XX w. stał się centrum nowego zespołu mieszkaniowego – socjalistycznej Kościuszkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. Ostatecznie żadnego z monumentów nie zrealizowano, podobnie jak planowanych pomników poświęconych Adamowi Mickiewiczowi i Feliksowi Dzierżyńskiemu. W 1956 r., w południowej części Rynku ustawiono jedynie lwowski pomnik Aleksandra Fredry. W artykule zaprezentowano niemal zupełnie nieznaną historię monumentów, które wybudowano lub zamierzano wybudować we Wrocławiu w pierwszych latach po zakończeniu wojny.In October 1945, a few months after the war had ended and Wrocław found itself under Polish jurisdiction, the process of demolishing the most important monuments of German Breslau commenced. At the same time, the authorities decided to build a monument commemorating “Lower Silesia joining the Motherland”. The above activities were mostly propaganda, since the symbols of “slavery and oppression of Poles” were destroyed. In the 1940s and 1950s, two sculpting competitions were organised in Wrocław: the first for a design of a monument in honour of Gen. Karol Świerczewski (1951), and the other for a project of the Liberation Monument (1955). It was assumed that the statue of Gen. Świerczewski would be the first example of a proletariat monument with new form and the content “imbued with the ideas of social progress”, realised in the city. While the symbolism of the monument was fairly quickly defined, its location long remained undecided. The Liberation Monument was treated differently: besides its ideological significance, it was also attributed a composition role – it was to be the dominant of the Kościuszko Square which, during the 1950s, became the hub of the new residential complex – socialist Kościuszko Housing District. Eventually neither of the projects was realised, like the planned monuments dedicated to Adam Mickiewicz and Feliks Dzierżyński. In 1956, only the Lviv monument of Aleksander Fredro was put up in the south part of the Main Square. The article presents the almost unknown history of monuments that were either planned or built in Wrocław in the first year after the end of the II WW