Sacrum and the structure in a work of architecture on the example of modernist churches in the Tarnów diocese

W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku w diecezji tarnowskiej powstały liczne kościoły, a wśród nich te o proweniencji modernistycznej, odzwierciedlające ewolucję formy architektonicznej, począwszy od stylów historycznych, poprzez ekspresjonizm aż do modernizmu. W rozważaniach o budownictwie kościelnym poruszone zostały wartości znaczeniowe, dotyczące problemu ciągłości i poszanowania form historycznych, czerpiących jednocześnie ze światopoglądu i osiągnięć technicznych i technologicznych początku XX wieku, jak też i te dotyczące warstwy niematerialnej dzieła, w której ukryte są symbole religijne. Przedstawione przykłady dotyczą tych najwcześniejszych kościołów, biorąc pod uwagę powstanie projektów, ponieważ ich budowa – przerwana II wojną światową – kończona była później, już w nowej sytuacji politycznej kraju. Franciszek Mączyński w 1930 roku wykonał projekt kościoła pw. Niepokalanego Serca NMP w Straszęcinie, małej miejscowości dekanatu dębickiego w diecezji tarnowskiej. Prace budowlane rozpoczęto w 1931 roku, a ukończono je po wojnie, w 1948 roku. Budowla należy do przedsoborowych modernistycznych rozwiązań kościołów o konfiguracji tradycyjnego układu symetrycznego, podkreślonego dominującą smukłą wieżą. Dualizm form historycznych i nowoczesnych dowodzi o procesie poszukiwania przez Franciszka Mączyńskiego drogi do nowoczesności. Kościół pw. św. Bartłomieja Apostoła w miejscowości Samocice w dekanacie szczucińskim powstał w latach 1937-1953. Autorami projektu byli Włodzimierz Gruszczyński, profesor Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, Mieczysław Gruszczyński i lwowski architekt Jan Stobiecki. Synkretyczne połączenie zmodernizowanego historyzmu z tradycją wczesnośredniowiecznych kościołów zaowocowało budowlą o ekspresjonistycznym zabarwieniu. Ascetyczna ceglana bryła budowli, malowniczo wpisująca się w kontekst zabudowań wiejskich, to przykład małomiasteczkowej architektury świątyń bez akcentów pionowych w strukturze przestrzeni. W koncepcji projektowej kościoła wyraźnie zaznaczają się późniejsze kierunki twórczości Włodzimierza Gruszczyńskiego dotyczące architektury regionalnej, inspirowanej lokalną tradycją budowania tego typu obiektów w kontekście krajobrazowym.In the 1920s and 1930s, in the Tarnów diocese numerous churches were built, and among them those of modernist provenance that reflected the evolution of architectonic form starting from historic styles, through expressionism to modernism. These considerations referring to church buildings address meaningful values concerning the issue of continuity and respect for historic forms, simultaneously drawing on the viewpoint and technological achievements at the beginning of the 20th century, as well as those non- material aspects of the work in which religious symbols are hidden. Presented examples concern those earliest churches, if we consider creating the designs, since their construction process – interrupted by World War II – was completed much later, already in the new political situation of the country. In 1930, Franciszek Mączyński drew a project of the church dedicated to the Immaculate Heart of Mary in Straszęcin, a small town in the Dębica decanate of the Tarnów diocese. Construction work started in 1931, and was completed after the war in 1948. The building is a pre- council modernist solution with a traditional symmetrical layout, emphasized by a dominant slender tower. Dualism of historic and modern forms confirms the process of seeking a way to modernity by Franciszek Mączyński. The church dedicated to St. Bartholomew the Apostle in Samocice, in the Szczucin decanate, was created in the years 1937-1953. It was designed by Włodzimierz Gruszczyński, a professor at the Department of Architecture of the Cracow University of Technology, Mieczysław Gruszczyński and an architect from Lviv, Jan Stobiecki. A syncretic combination of modernised historicism with the tradition of early-medieval churches resulted in a building expressionist in its character. The ascetic brick form of the building is an example of small- town church architecture, devoid of vertical accents in its spatial structure, which constitutes a picturesque element in the context of rural buildings. The project concept of the church already indicates later trends in the creative work of Włodzimierz Gruszczyński, concerning regional architecture inspired by local traditions of erecting such objects within the landscape context