Decorative and architectural stones in south-eastern Poland - the deposits, their resources and perspectives of exploitation

Przedstawiono stan kopalń na tle tradycji wydobycia i użytkowania surowców kamiennych. Wytypowano czynne kamieniołomy, w których tradycyjnie pozyskiwane były bloki, jak też i takie, w których z racji wykształcenia serii złożowych, bloki mogą być przedmiotem eksploatacji w przyszłości. Oceniono też złoża, w których niegdyś wydobywano materiały kamienne powszechnie stosowane jako materiały dekoracyjne w krajowej architekturze, mimo że aktualnie są one nieczynne. W sumie przeanalizowano ponad 230 złóż. Zaprezentowano, uzasadnione ekonomicznie, perspektywy rozwoju wydobycia materiałów dekoracyjnych i architektonicznych w Polsce południowo-wschodniej na tle wymagań rynku europejskiego i możliwości wynikających zarówno z ograniczeń środowiskowych, jak i zasobowych. Ustalono, że są one zróżnicowane w zależności od walorów dekoracyjnych poszczególnych skał, ich bloczności i wielkości zasobów. Wydzielono skały i złoża, które mają możliwości rozwoju wydobycia na skalę europejską, krajową i lokalną. Pierwsze to zlepieńce zygmuntowskie, wapienie morawickie i zalesiackie oraz dolomity diploporowe. Zakres krajowy mogą mieć odpowiednio zagospodarowane złoża paleozoicznych wapieni okolic Kielc i Krzeszowic oraz niektóre bloczne złoża piaskowców z obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i Karpat. Rozwój na skalę lokalną mają zapewnione drobne złoża piaskowców w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich i z Karpat oraz wapieni na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, produkujące materiał wykorzystywany w małej architekturze. Wykazano zagrożenie dla złóż skał blocznych, związane ze stosowaniem materiałów wybuchowych przy wykorzystaniu ich zasobów do produkcji kruszyw łamanych. Dla złóż najbardziej atrakcyjnych skał uzasadniono konieczność ich ochrony przed eksploatacją w innych celach niż produkcja bloków. Stwierdzono, że powrót do zarzuconych kamieniarskich tradycji jest możliwy i konieczny z racji licznych powiązań, poprzez historię, architekturę i sztukę, z kulturą narodową. Wymaga on sporych inwestycji dla unowocześnienia sposobu zagospodarowania złóż, a także związanych z promocją polskich kamieni na rynku europejskim. Należy przy tym uwzględnić możliwość zaangażowania funduszy Unii Europejskiej.In the article there was described the current state of mines against a background of tradition of exploitation and application of rock raw materials. Active quarries were selected, where the extraction of rock blocks has been a tradition, as well as quarries where the geological structure of the deposit allows to exploit the blocks in the future. There were also assessed old quarries and their deposits where the popular stones had been extracted in the past and then used in domestic architecture as a decorative materials. That is a group of more than 230 deposits in total. It has been presented economically justified perspectives of exploitation development concerning decorative and architectural rocks in south-eastern Poland against a background of European market requirements, the state of resources and environmental limitations. It was established that they are differentiated depending on the decorative properties of the rocks, their block divisibility and quantity of resources. Taking above-mentioned into consideration the deposits have been classified to groups which have the chances of exploitation development in the European, domestic and local scale. The former are Zygmuntówka Conglomerate, Morawica Limestone, Zalesiaki Limestone and Diplopora Dolomite. The domestic scope of use can be associated with properly developed deposits of Paleozoic limestones in the vicinity of Kielce and Krzeszowice and some dimension sandstones in the margin of the Holy Cross Mountains and in the Carpathians. The small deposits of sandstones from the Holy Cross Mountains margin and from the Carpathians as well as deposits of limestones from the Kraków-Częstochowa Upland, excavating material used in so called small architecture, have guarantee of local development. Moreover there was shown the hazard to the dimension stones deposits connected with the huge consumption of their resources for the production of crushed aggregates. This problem concerns especially raw materials with good physico-mechanical properties. For the most attractive rocks it was justified the need of their protection against exploitation for the other purposes than block production. It was stated that the return to local masonry traditions is possible and necessary because of many connections with the national culture through its history, architecture and art. It requires large investments for modernize the exploitation methods as well as for promotion of Polish stones in the European market. It must be also taken into consideration the possibility of financial support from the European Union funds