Negocjacje dotyczące wyprowadzenia Armii Radzieckiej – warunkiem odzyskania pełnej suwerenności Polski

Sytuacja międzynarodowa, jaka ukształtowała się jesienią 1943 roku, zawarte wtedy układy poczdamski i jałtański, a następnie wkroczenie Armii Czerwonej na byłe polskie i poniemieckie ziemie spowodowały, że Polska znalazła się pod wpływami ZSRR przez niemal pięćdziesiąt kolejnych lat. Zakończenie II wojny światowej, stało się także rozpoczęciem kolejnego etapu niepewności w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Kreml zamierzał stworzyć na ich obszarach tych państw „pierścień”, w którym zostaną narzucone z góry systemy polityczne, gospodarcze i społeczne, mające na celu całkowite podporządkowanie ich Moskwie. Okresem przełomowym był rok 1989, kiedy to odbyły się pierwsze, częściowo wolne wybory, które były rezultatem porozumienia zawartego między władzą komunistyczną, a przedstawicielami części opozycji i Kościoła podczas obrad Okrągłego Stołu. Rozpoczął się wtedy proces gruntownych przeobrażeń systemowych w każdej dziedzinie, którym towarzyszyły niepokoje społeczne i niestabilność polityczna. W pierwszej kolejności polski rząd zajął się przemianami gospodarczymi. Natomiast problem stacjonowania w Polsce rosyjskich wojsk został wtedy uznany za mniej istotny. Pojawiło się wtedy kilka koncepcji dotyczących ich pobytu w Polsce. Wbrew pozorom na początku lat dziewięćdziesiątych, wyprowadzenie rosyjskich wojsk w RP nie było dla wszystkich oczywiste. Część polskich elit obawiała się, że jeżeli zerwiemy stosunki wojskowe z Rosją i przestanie nam ona udzielać wsparcia, staniemy się krajem, który co najwyżej znajdzie się w szarej strefie pomiędzy Rosją i Niemcami Jak wspomina Pan Minister Jan Parys, ówczesny Dyrektor Centralnego Urzędu Planowania, a następnie Minister Obrony Narodowej, wyprowadzenie jednostek armii radzieckiej z Polski miało wtedy kluczowe znaczenie dla odzyskania suwerenności. Uważał, że 1 Agata Wawryszuk jest doktorantką Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Sztuki Wojennej. 122 nie można z tym zwlekać. Przedstawiciele rządu mieli świadomość, że słabość Rosji jest pewnego rodzaju oknem możliwości i jeżeli tej szansy się nie wykorzysta, to owe okno może się zamknąć i sprawa może być dla Polski przegrana na wiele kolejnych lat. Negocjacje z Rosjanami nie należały do łatwych, przez co trwały bardzo długo i przynosiły początkowo niewielkie efekty. Szereg podróży, spotkań, rozmów, ustępstw, doprowadziły wreszcie w roku 1993 do całkowitego wyprowadzenia rosyjskich wojsk z Polski. Poniższa praca oparta jest przede wszystkim na wywiadzie przeprowadzonym z Panem Ministrem Janem Stanisławem Parysem oraz dokumentach dostępnych w archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych.The international situation that was formed in the autumn of 1943, then the Potsdam and Yalta agreements, then the entry of the Red Army into the former Polish and German territories, resulted in Poland being influenced by the USSR for almost fifty years. The end of World War II, also became the beginning of another phase of uncertainty in the countries of Central and Eastern Europe. The Kremlin intended to create a “ring” in their territories where political, economic and social systems would be imposed in advance to completely subjugate Moscow. The breakthrough period was 1989, when the first, partially free elections took place, which were the result of an agreement between the communist authorities and the representatives of the opposition and the Church during the Round Table. The process of thorough systemic transformations began in every area, accompanied by social unrest and political instability. In the first place, the Polish government was involved in economic transformations. On the other hand, the problem of stationing Polish troops in Russia was then considered less important. There were several ideas about their stay in Poland. Contrary to appearances in the early nineties, the departure of Russian troops in the Republic of Poland was not obvious to everyone. Some of the Polish elites feared that if we break our military ties with Russia and stop supporting it, we will become the country that will at most be in the “gray zone” between Russia and Germany. As noted by Minister Jan Parys, then Director of the Central Planning Office subsequently Minister of National Defense, the departure of Soviet units from Poland, was crucial for the recovery of sovereignty. He thought it could not be delayed. Government officials were aware that Russia’s weakness was a kind of window of opportunity, and if that chance did not work out, the window might close and the matter might be lost to Poland for many years to come. Negotiations with the Russians were not easy, so they lasted very long and initially had little effect. A number of travels, meetings, talks, concessions, finally led in 1993 to the total exit of Russian troops from Poland. The following article is based primarily on an interview with Minister Jan Stanislaw Parys and documents available in the archives in the Ministry of Foreign Affairs