Werbalizacja emocji w dyskursie biznesowym : od teorii do zastosowania w nauczaniu języka francuskiego dla celów zawodowych

Przedmiotem pracy jest sposób werbalnego wyrażania emocji w dyskursie używanym w świecie biznesu, który według obiegowej opinii jest racjonalny i pozbawiony emocjonalności. Praca inspirowana jest doświadczeniami zawodowymi - nauczaniem języka francuskiego dla celów zawodowych (fr. français sur objectifs spécifiques), które pozwoliły zaobserwować wyrażanie emocji w sytuacjach komunikacyjnych środowiska biznesowego i rosnącą rolę języka francuskiego na rynku pracy. Aby móc nakreślić kontekst pracy, konieczne jest zdefiniowanie pod względem językoznawczym i glottodydaktycznym ujęcia français sur objectifs spécifiques (FOS), szeroko opisanego przez Mangiante, Parpette (2004), Mourlhon-Dallies (2007), Carras i in. (2008) oraz Gajewską i Sowę (2014). Rozprawa jest oparta na hipotezie badawczej: czy intuicja o istnieniu wyrażonych werbalnie emocji w dyskursie biznesowym jest właściwa. W toku pracy tę hipotezę potwierdzono. W tym celu w części pierwszej, teoretycznej, zdefiniowano dyskurs biznesu (fr. discours des affaires, ang. business discourse), który obejmuje teksty specjalistyczne z zakresu ekonomii, finansów i biznesu, a został opisany przez Bargiela-Chiappini (2009), Iedema i Scheers (2009), Daniushina (2010). W drugim rozdziale, przedstawiono teoretyczne aspekty emocjonalności (fr. émotivité) w języku i w glottodydaktyce. W literaturze francuskojęzycznej pojęciem najszerszym, które zawiera w sobie emocje i uczucia, jest affect (Flaux, Van de Velde 2000), ale autorzy równie często używają pojęć émotion i sentiment jako synonimów. Z hipotezą związane są dalsze pytania badawcze: (i) jakie są werbalne środki językowe użyte do wyrażania emocji w tekstach specjalistycznych dyskursu biznesowego? W tym celu zgromadzono i poddano analizie jakościowej korpus tekstów z zakresu dyskursu biznesu (korpus 1). W literaturze wyodrębnia się dwie odmiany dyskursu biznesowego: zawodową i dydaktyczną (Ligara, Szupelak 2012), które pojawiają się w tekstach informacyjnych dostępnych dla rodzimych użytkowników, jak i w podręcznikach do nauki języka francuskiego dla celów zawodowych. (ii) czy podręczniki do nauki języka francuskiego dla celów zawodowych zawierają sposoby werbalnego wyrażania emocji oraz czy uczący się stosują je w sytuacjach zawodowych ? W tym celu zebrano i poddano analizie podręczniki (korpus 2) oraz prace uczących się języka francuskiego dla celów zawodowych (korpus 3) na różnych poziomach znajomości języka według ESOKJ. Praca ma charakter interdyscyplinarny, czerpie z dziedzin bliskich językoznawstwu: analizy dyskursu i badań korpusowych. Analiza dyskursu jest dyscypliną na pograniczu językoznawstwa, socjologii, antropologii, pragmatyki, filozofii i retoryki. Autorka opiera się o francuską teorię dyskursu i definicję dyskursu Grzmil-Tylutki (2000), traktując dyskurs jako użycie języka w konkretnej sytuacji praktycznej. W rozprawie badany jest dyskurs biznesu w sytuacji zawodowej zarówno rodzimych użytkowników jak i tych, dla których francuski jest językiem wyuczonym. Takie rozumienie dyskursu stanowi również podłoże naukowe podejścia komunikacyjnego w glottodydaktyce, z którego wywodzi się FOS. W celu potwierdzenia przypuszczeń badawczych zebrano i przeanalizowano korpus tekstów dyskursu biznesu przy pomocy elementów lingwistyki korpusowej i analizy dyskursu. Zgodnie z kryteriami definiującymi korpus jako zbiór produkcji użytych w kontekście (Cabré 2008), badane teksty pochodzą ze źródeł pisanych i transkrypcji tekstów mówionych, z którymi mogą mieć styczność francuskojęzyczni pracownicy: prasa ekonomiczna, portale społeczno-ekonomiczne, wywiady z przedsiębiorcami, komentarze internetowe, transkrypcje audycji radiowych i telewizyjnych. Wybrane teksty cechuje różnorodność gatunkowa i zróżnicowany poziom specjalizacji. Wszystkie są natomiast kierowane przez autorów do rodzimych użytkowników, a nie uczących się języka francuskiego jako obcego. Ich dobór został dokonany ze względu na cechującą je emocjonalność i użyte językowe środki wyrażania emocji. Analiza pierwszego korpusu z ponad dwustoma przykładami tekstów potwierdziła obecność użycia werbalnych środków językowych wyrażających emocje w tekstach dyskursu biznesowego. Pośród afektów (emocji i uczuć) wyrażanych w korpusie pojawiają się: radość/entuzjazm, smutek/żal, złość/niezadowolenie/oburzenie, strach, zaskoczenie, nadzieja, uznanie/zaufanie/szacunek, duma/wstyd, empatia. Badanie treści podręczników (korpus 2) i produkcji uczących się (korpus 3) potwierdza obecność przede wszystkim elementów leksykalnych i gramatycznych dotyczących podstawowych afektów, typowych również dla nauki języka ogólnego. W wyniku analizy wydaje się jednak, że akty mowy takie jak: wyrażanie dumy, wdzięczności, zaufania, uznania, jak i rozwój podejścia empatycznego nie zostały jeszcze ujęte w programach i podręcznikach. W aneksie zaproponowano rozwiązania dydaktyczne dotyczące rozwoju językowej kompetencji afektywnej (fr. compétence linguistique affective).The main subject of the thesis is the analysis of verbal means of expressing emotions in the world of business, which is commonly perceived as rational and devoid of emotionality. The thesis draws inspiration from the author’s experience as a teacher of French for Specific Purposes (Fr. français sur objectifs spécifiques), which provided her with the opportunity to study the expression of emotions in business communication environment as well as the growing role of French on the labour market. Defining the term français sur objectifs spécifiques (FOS) from a linguistic and glottodidactic perspective, widely discussed by Mangiante, Parpette (2004), Mourlhon-Dallies (2007), Carras et al. (2008) and Gajewska and Sowa (2014), was necessary for outlining the context of the thesis. The thesis is based on the initial research hypothesis which postulated the existence of verbally expressed emotions in business discourse. This hypothesis has been confirmed in the course of the research. In order to achieve this, the concept of business discourse used in specialist texts from the field of economics, finance and business, as described by Bargiela-Chiappini (2009), Iedema and Scheers (2009), Daniushina (2010), is defined (Fr. discours des affaires) in the first, theoretical part of the thesis. The second chapter presents theoretical aspects of emotionality (Fr. émotivité) in linguistics and glottodidactics. In the French language specialist literature the broadest term is affect which includes emotions and feelings (Flaux, Van de Velde 2000), but the authors equally often use the terms émotion and sentiment as synonyms. There are two main questions linked with the research hypothesis: (i) What verbal means are used to express emotions in specialist texts of business discourse? In order to address this question the author collected and carried out qualitative analysis on a corpus of texts from the field of business discourse (corpus 1). The specialist literature distinguishes between two types of business discourse: professional and didactic (Ligara, Szupelak 2012), which can be found in information texts for native speakers as well as in language study books for teaching French for Specific Purposes. (ii) do language study books for teaching French for Special Purposes present linguistic means of expressing emotions verbally and do language learners use them in business settings? In order to address this question the author collected and analysed language study books for teaching French for Specific Purposes (corpus 2) and written compositions of students learning French for Specific Purposes (corpus 3), with a varying degree of fluency, as defined by CEFR. The thesis adopts an interdisciplinary approach, and it uses analytic tools from two fields close to classical linguistics: discourse analysis and corpus linguistics. Discourse analysis is a field of study which lies at the intersection of linguistics, sociology, anthropology, pragmatics, philosophy and rhetoric. In her research the author uses the French discourse theory and the definition of discourse by Grzmil-Tylutki (2000), treating discourse as use of language in a given practical situation. The thesis analyses the discourse of both native speakers and learners of French in professional settings. This definition of discourse serves also as a methodological basis of the communicative approach in glottodidactics, from which FOS stems. In order to confirm the research hypothesis the author gathered and analysed a corpus of business discourse texts using the methodology of corpus linguistics and discourse analysis. According to the criteria defining a corpus as a collection of language productions used in a context (Cabré 2008), the selected texts come from written texts and transcriptions of spoken texts that the French language speakers may encounter: financial press, socioeconomic websites, interviews with entrepreneurs, comments on the Internet, transcriptions of radio- and television broadcasts. The selected texts are characterised by genre diversity and a varying degree of specialisation. However, all of them are aimed at native speakers and not at language learners. The selection of the text was made on the basis of their level of emotionality and the linguistic means of expressing emotions used. The analysis of the first corpus comprising more than two hundred text samples has confirmed the presence of usage of linguistic means of expressing emotions in business discourse texts. The following affects (emotions and feelings) present in the corpus were identified: happiness/enthusiasm, sadness/regret, anger/dissatisfaction/indignation, fear, astonishment, hope, recognition/trust/respect, pride/shame, empathy. The analysis of the content of language study books (corpus 2) and the creations productions of language learners (corpus 3) primarily confirms the presence of lexical and grammatical elements dealing with basic affects, typically present also in general language study. The results of the analysis suggest however that such speech acts as expressing pride, gratefulness, trust, as well as the development of emphatic approach, has not yet been covered in language learning curricula or study books. The annex contains didactic solutions regarding the development of linguistic affective competence (Fr. compétence linguistique affective)