Wpływ różnic w usytuowaniu diasporyjnym Łemków na stan zachowania i rozwoju języka łemkowskiego

Celem artykułu jest zdiagnozowanie i scharakteryzowanie socjolingwistyczne wpływu zróżnicowanego charakteru diaspory łemkowskiej po roku 1956 na aktualną sytuację języka łemkowskiego. Łemkowie/ Rusini (ludność rdzenna Karpat północnych) stali się społecznością diasporyjną po przymusowych wysiedleniach z ojczystego terytorium przez polskie władze komunistyczne w latach 1945-1947. W wyniku wysiedlenia i celowego rozproszenia na rozległych obszarach Ukrainy oraz na ziemiach poniemieckich w Polsce zachodniej i północnej wymuszona diaspora łemkowska jest sytuacyjnie zróżnicowana. W moich badaniach na obecnym etapie zajmuję się kwestiami językowymi jedynie wśród Łemków zamieszkujących w Polsce w dwóch różnych środowiskach. Pierwsze stanowią wysiedleńcy z roku 1947 (akcja „Wisła”) zamieszkujący do chwili obecnej na tzw. „czużynie” czyli obcej ziemi. Drugie, to stosunkowo niewielki procent Łemków, którzy powrócili po roku 1956 w ojczyste Karpaty i zamieszkują tu w sytuacji na poły diasporyjnej (rozproszenie na terytorium całej Łemkowyny wśród ludności osadniczej), na poły rdzennej, gdyż powrócili na swój obszar etniczny, choć zmieniony społecznie, to trwały pejzażowo i symbolicznie. Na bazie długotrwałej obserwacji uczestniczącej, wywiadów, analizy danych statystycznych, dokumentów i tekstów charakteryzuję sytuację socjolingwistyczną w obu branych pod uwagę środowiskach łemkowskich. Przeprowadzam analizę porównawczą sytuacji językowej w zakresie takich aspektów, jak przekaz międzypokoleniowy języka łemkowskiego w rodzinach, organizacja i uczestnictwo dzieci w nauczaniu języka łemkowskiego w szkołach, udział języka w przestrzeni publicznej w różnych sferach funkcjonalnych, deklarowanie języka łemkowskiego jako ojczystego oraz jako języka domowego w spisach statystycznych oraz postawy językowe. Przedstawione badania mają charakter wstępny, diagnozujący i określający pewne zależności sytuacyjne w zakresie skali zagrożenia i możliwości rewitalizacyjnych języka łemkowskiego jako zagrożonego.The aim of this paper is to diagnose and characterize the influence of the Lemko diaspora’s diverse character on the current situation of the Lemko language. Lemko Rusyns became a diaspora community after the forced evictions from their homeland by the Polish communist authorities in 1945-1947. As a result of the displacement and dispersal in Ukraine and the former German lands in western Poland, the Lemko diaspora is situationally diverse. In my research I only deal with linguistic issues among Lemkos living in Poland in two different environments. The first are displaced persons from 1947, who up to the present live in the “чужына”- foreign land. The second is the relatively small percentage of Lemkos who returned to their native Carpathian mountains after 1956 and live there in a semi-diasporic situation (dispersion among the settlers), semi-indigenous (they returned to their ethnic area, although socially changed, it is a lasting and symbolic landscape). Based on long-term participant observation, interviews, and analysis of statistical data the sociolinguistic situation in both Lemko communities considered is characterized. This is done through comparative analysis in terms of such aspects as the intergenerational transmission of the Lemko language in families, the participation of children in teaching the Lemko language in schools, the participation of the language in public spaces, declaring the Lemko language as the first language in censuses, and linguistic attitudes. This is an introductory presentation, diagnosing and defining certain situational dependencies in terms of the scale of the threat and the revitalization possibilities of the endangered Lemko language