Człowiek jako usługa: Etyka w gospodarce współdzielenia a model antyczny

Wychodząc od nowego zjawiska, jakim jest sharing economy, w niniejszym artykule zostanie postawione pytanie, czy istnieją uniwersalne zasady ochrony godności ludzkiej w stosunkach podobnych do pracy, zasady, które wywodząc się z prawa rzymskiego jako konceptualnych ram zachodniej tradycji prawnej, mogą jednak mieć zastosowanie do kontrowersyjnych i dynamicznych sposobów zatrudniania występujących obecnie, i to niezależnie od tego, czy te ostatnie są klasyfikowane jako umowy o pracę, czy jako nowy rodzaj pracy najemnej. Prawdą jest, że model biznesowy gig economy jest starożytny. W rzeczywistości XIX-wieczne stosunki pracy opierały się na umowach, które wyewoluowały z prawdziwie starożytnego modelu, a mianowicie z umowy prawa rzymskiego zwanej locatio conductio. Skoro w odniesieniu do pracy starożytne koncepcje są nadal w grze, dlaczego nie zanurzyć się w starożytnym prawie rzymskim? Źródła prawa rzymskiego dają nam kilka ciekawych punktów do rozważenia, jeśli chodzi o sytuację osób świadczących usługi w różnych konfiguracjach umownych. W obliczu współczesnych problemów związanych z gig economy, warto rozważyć te starożytne źródła ze względu na ich wgląd w świeże (choć źródła ujawniają, że w rzeczywistości dość stare) wyzwanie dla godności pracownika i usługodawcy klasyfikowanego jako niezależny wykonawca lub pracownik. Nasze badanie tych źródeł miało na celu wyjaśnienie zasad etycznych, które są nieodłącznym elementem tego rodzaju stosunków umownych. W prawie rzymskim nadrzędna koncepcja opus-operae wskazuje, że ochrona społeczna, która została rozwinięta w przypadku usług świadczonych przez wyzwoleńców, mogła zostać rozszerzona na wszystkie przypadki świadczenia usług, zarówno przez wyzwoleńców jak i przez wolnourodzonych, zarówno przez stipulatio, jak i przez locatio conductio, a także być może przez mandatum i inne środki. Na podstawie tych dwóch przypadków - locatio conductio (najmu i dzierżawy) i operae libertorum (usług wyzwoleńców) - rzymscy prawnicy stworzyli ramy przepisów regulujących usługi, które miały podobny charakter, ale były świadczone na podstawie różnych więzi umownych i z tego powodu mogły prowadzić do nadużyć. I tak niezależnie od przyjętej kategoryzacji osób świadczących usługi w ramach gig economy warto zastanowić się nad moralną podstawą aksjologii takich relacji i kwestią poszanowania godności człowieka.Starting from the new phenomenon of the sharing economy, this paper will raise the question of whether there are universal rules for the protection of human dignity in worklike relationships, rules which, stemming from Roman law as a conceptual framework of the Western legal tradition, may nevertheless be applicable to the controversial and dynamic modes of hiring found nowadays, and regardless of whether these latter are classified as employment contracts or as a new kind of hiring work. It is very true that the gig economy business model is ancient. Indeed, 19th-century employment relations were based on contracts which evolved from a truly ancient model, namely from the Roman law contract called locatio conductio. If with regard to work ancient concepts are still in play, why not immerse Ourselves in ancient Roman law? Roman law sources give us some interesting points to consider as regards the situation of people who provide services in different contractual configurations. Faced by contemporary problems related to the gig economy, it is worth considering these ancient sources for the insight they give on a fresh (though the sources reveal it to be in reality quite ancient) challenge to the dignity of the employee and the service provider classified either as independent contractor or employee. Our investigation into these sources has been in the service of clarifying the ethical principles that are inherent to these sorts of contractual relations. In Roman law the overarching concepts of opus-operae indicates that social protection which was developed in the case of the services of freedmen may have been extended to all cases of rendering services, either by freedmen or by free men, either by stipulatio or by locatio conductio, as well as perhaps by mandatum and other means. Drawing on these two cases -one of locatio conductio (letting and hiring) and the other of operae libertorum (services of freedmen)– Roman lawyers developed a framework of rules governing services which were similar in nature but rendered on the basis of different contractual bonds and because of this could have resulted in an abusive scheme. And so regardless of the adopted categorization of persons providing services within the gig economy, it is worth considering the moral bottom line the axiology of such relationships and the question of respect for human dignity