Od paradygmatu do kosmopolis: Filozofia Stephena E. Toulmina

Celem niniejszej pracy jest rekonstrukcja oraz analiza koncepcji racjonalności zawartej w filozofii Stephena Edelstona Toulmina. Zadanie to jest warte realizacji z trzech zasadniczych powodów. Po pierwsze, filozofia Toulmina jest jedną z nielicznych propozycji, które pomimo zdecydowanego zerwania z kartezjańskim, urologicznym ideałem racjonalności równie zdecydowanie bronią rozumu przed irracjonalnością, relatywizmem i subiektywizmem. W intencji Toulmina ma ona wyznaczyć podwaliny dla nowego paradygmatu przyszłej filozofii i określić kluczowe idee jej novissimum organum3. Po drugie, Toulminowska koncepcja, rozwijana i dookreślana przez filozofa w kilku obszarach badań, tworzy dość spójną i zwartą całość, a poszczególne jej aspekty uzupełniają się nawzajem. Jej twórca nie poprzestaje na samych deklaracjach, lecz konsekwentnie stara się podawać konkretne, szczegółowo uzasadnione rozwiązania podstawowych problemów związanych z racjonalnością (to, na ile są to próby udane, stanowi już odrębną kwestię). Toulmin dał temu wyraz przede wszystkim w swej teorii argumentacji praktycznej, następnie w swej wiqi rozwoju pojęciowego w nauce, a ostatnio również w refleksji nad intelektualnym dziedzictwem nowoczesności. Po trzecie wreszcie, filozofia Toulmina, choć znana i szeroko dyskutowana na Zachodzie, a przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, jest raczej mało obecna na gruncie polskim. Znikoma liczba przekładów4 i opracowań5 nie daje podstawy do szerszego zaistnienia jego poglądów. Biorąc pod uwagę wpływ Toulmina na kształt współczesnej filozofii oraz jego czynny udział w głównych debatach filozoficznych ubiegłego stulecia - między innymi w metaetycznym sporze o „dobre racje”, sporze o racjonalność nauki, w dyskusjach dotyczących teorii retorycznej, w debatach nad problemami bioetyki, wreszcie w tak zwanej „debacie postmodernistycznej” - jego idee z pewnością warte są bliższej prezentacji