Osmanlıların Kürd taraftarları: Jön Kürdler (1898-1914)

142 pagesOsmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde etnik dergiler ve cemiyetlerin sayısında kayda değer bir artış görüldü. Padişahın geniş topraklarında ikamet eden belli bazı etnik cemiyetlerin çıkarlarını temsil eden dergiler ve dernekler etnik olarak adlandırılıyordu. Bu dergiler ve dernekler eğitim yoluyla cemaatlerini uyandırmak gibi geniş kapsamlı bir siyasî ve içtimaî hedefe hizmet ediyorlardı ki bu da akla, bunu yapmaktaki amaçlarının ne olduğu sorusunu getirir. Geleneksel tarih yazımında, bu gibi dergilerin ve derneklerin varlığı çok-uluslu devlet yapısının eskidiğinin göstergesi olarak kabul edilir. Bu görüşe göre, bu dergilerin ve örgütlerin oluşumu, nihai olarak milliyetçi hareketler ve yeni ulus-devletlerle sonlanacak ulus-öncesi aşamaydı. Türk tarih yazımının komplo teorisine daha yatkın ucunda ise bu grupların başlangıcından beri bünyelerinde gizli ayrılıkçı gündemleri barındırdığı iddia edilir. Kuşkusuz, sonradan bakıldığında çok daha iyi anlaşılacaktır ki bu gibi bir teleolojik bakış açısı sadece Osmanlı tarihi için değil aynı zamanda Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ya da daha yakın dönemlerde Yugoslavya'da ve SSCB gibi diğer `çok-uluslu' devletlerin kaderine bakıldığında da çok cazip görünür. Bu tezin sorgulamaya çalıştığı tam da bu yaklaşımdır. 1898'de ilk Kürt dergisinin neşredilmesinden 1914 sonbaharında Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'na girişine kadar ve 1908 Hürriyet'in İlanı'nın ardından geçen süre içinde `Jön Kürtler' olarak adlandırdığım kişilerin faaliyetleri incelenerek bu yaklaşım mercek altına alınacaktır. Büyük Savaşın öncesindeki Kürt eylemciler bir yandan kendi cemaatlerinin refahıyla ilgilenirken diğer yandan da bu ilgiyi Osmanlı İmparatorluğu'nu güçlendirme sürecinin bir parçası olarak gördüler ve kendi etnik kimliklerini Osmanlıcılıkla uzlaştırmaya çalıştılar. Bu sebeple, `Jön Kürtler'in ideolojisini Kürt milliyetçiliğinin başlangıcı olarak adlandırmaktansa onları Kürt rengi taşıyan Osmanlı milliyetçileri olarak tarif etmenin daha anlamlı olduğunu öne sürüyorum. Kuram düzeyinde bu çalışma etnisite ve milliyetçilik kavramlarını birbirinden ayırmaya çalışacak. Bu iki kavramı birbirinden ayırarak sadece `Jön Kürtler'in ideolojisini incelemekle kalmayacak, aynı zamanda çok-uluslu devletlerin tarihin akışında yok olmaya mahkum olduğu görüşüne bireleştiri sunmaya çalışacaktır