Die Glaubensunterschiedenheit in Ełk [dt. Lyck]. Historischer Umriss

The foundation act for Masuria, understood as the south of the old East Prussia, inhabited by Polish-speaking evangelicals, was the adoption of Protestantism by Albrecht Hohenzollern. Contrary to older local literature, Protestantism at first did not separate Masuria from relations with Polishness. In Prussia, a very rich Protestant literature was written in Polish. With the exception of a few communes in the Działdowo land, Masuria was until the end of the 18th century a Protestant country. The characteristic feature of the nineteenth-century Masurian religious landscape was the strong gromadkarstwo movement (a „small group” movement). Before 1945, Catholics (migrants from the Catholic parts of the Reich, as well as from Warmia and Polish territories) were present in Ełk, and the Baptist community was active. The activity of the Ełk Jewish community was of great importance for the followers of Judaism and for the rebirth of the Hebrew language. After the war, religious relations changed drastically. Catholics took a dominant position, and those who had been absent by then – appeared: the Greek Catholics, the Orthodox and Methodists, who took over the care of the autochthonous Protestant population. Judaism has disappeared from the religious landscape of Ełk. A special role for the community of Greek Catholics in Poland was played by the activity of Fr. Mitrat Mirosław Ripecki in Chrzanów, located nearby Ełk. In addition to the aforementioned denominations, also Jehovah’s Witnesses have been active, as well as groups of Christians referring to the pentecostal tradition. Considering the existence of several religious communities, Ełk can be described as a religiously diverse town.KAZIMIERZ BOGUSZ, mgr, absolwent historii i socjologii na Uniwersytecie w Białymstoku; wieloletni nauczyciel historii w ełckich szkołach średnich. Obecnie kieruje Muzeum Historycznym w Ełku, prowadząc rozbudowę tej placówki muzealniczej. Interesuje się historią XIX i XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem dziejów Ełku, Prus Wschodnich i Podlasia. Autor m.in. artykułów: Ełk – miasto na skrzyżowaniu dróg historii (2014), jak również Mazury i Ełk w pismach Zygmunta Glogera z lat 1863–1876 (2017). Doktorant Uniwersytetu w Białymstoku.Katedra Badań Filologicznych „Wschód – Zachód”, Uniwersytet w BiałymstokuK. Bednarczyk, Historia zborów baptystów w Polsce do 1939 roku, Warszawa 1997.C. Clark, Prusy. Powstanie i upadek 1600–1947, przeł. J. Szkudliński, Warszawa 2009.Z. Chojnowski, Michał Kajka, poeta mazurski, Olsztyn 1992.W. Guzewicz, Kościoły i parafie ziemi ełckiej, Ełk 2008.W. Guzewicz, Z dziejów diecezji ełckiej 1992–2007, „Studia Ełckie”, nr 10, Ełk 2008.I. Hałagida, Między Moskwą, Warszawą i Watykanem. Dzieje Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1944–1970, Warszawa 2013.G. Jasiński, Mazurzy w drugiej połowie XIX wieku, Olsztyn 1994.G. Jasiński, U źródeł gramadkarstwa: o grupie „świętych” na Mazurach, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3, Olsztyn 1996.G. Jasiński, Kościół ewangelicki na Mazurach w XIX wieku (1817–1914), Olsztyn 2003.J. Jasiński, Michał Kajka 1858–1940. Życie – spuścizna literacka – rodzina – polemiki – wiersze, Ełk 2008.A. Kopiczko, Katalog duchowieństwa katolickiego w diecezji warmińskiej (do 1945 roku), Olsztyn 2003.A. Kopiczko, Budowa struktur kościoła katolickiego na Mazurach. Zarys problematyki, w: Ksiądz Karol Fox – kapłan trudnych czasów, red. R. Skawiński, Stare Juchy 2013.A. Kossert, Mazury. Zapomniane południe Prus Wschodnich, przeł. B. Ostrowska, Warszawa 2013.D. Krysiak, Ewangelicy w Mikołajkach. Dzieje parafii ewangelicko-augsburskiej w latach 1945–2007, Dąbrówno 2010.A. Lewoc, Panorama wyznaniowa Ełku po II wojnie światowej, Białystok 2010, (praca dyplomowa, archiwum Wydziału Promocji Sportu i Kultury Urzędu Miasta Ełku).J. Łapo, W cieniu Pielakorni. Z mazurskich wierzeń ludowych, w: Ksiądz Karol Fox – kapłan trudnych czasów, red. R. Skawiński, Stare Juchy 2013.W. Łazowski, Organizacja kościelna diecezji warmińskiej w latach 1918–1945, Olsztyn 2013.S. M. Marcinkiewicz, Mityczna stolica Mazur. Między Ełkiem a Lyck, Ełk 2015.R. Michalak, Kościół metodystyczny na Warmii i Mazurach w latach stalinizmu, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 2, Olsztyn 2000.M. Olszewski, R. Żytyniec, Ełk. Spacerownik po mieście niezwykłym, wydanie rozszerzone, Ełk 2015.R. Otello, Ruch gromadkarski w Prusach Wschodnich w latach 1848–1914, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 3, Olsztyn 1976.W. Pawluczuk, Światopogląd jednostki w warunkach rozpadu społeczności tradycyjnej, Warszawa 1972.J. Piegza, Świadkowie Jehowy. Geneza i struktura kontestacji religijnej, Kraków 1995.A. Sadowski, Socjologia wielokulturowości jako nowa subdyscyplina socjologiczna, „Pogranicze. Studia Społeczne”, t. XVIII, Białystok 2011.A. Sakson, Mazurzy – społeczność pogranicza, Poznań 1990.A. Sakson, Stosunki narodowościowe na Warmii i Mazurach 1945–1997, Poznań 1998.J. Tomaszewski, A. Żbikowski, Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, Warszawa 2001.K. Urban, Luteranie i metodyści na Mazurach 1945–1957. Wybór materiałów, Kraków 2000.J. Wijaczka, Żydzi w Prusach Książęcych (1525–1701), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 1, Olsztyn 1995.R. Żurek, Kościół rzymskokatolicki w Polsce wobec ziem zachodnich i północnych 1945–1948, Szczecin – Wrocław – Warszawa 2015.https://mac.gov.pl/files/ost_e-rejestr_eb_12_03_2015.pdf (dostęp 04.07.2017)www.jw.org, (dostępc14.01.2016)http://elk.wm.pl/389949,Ukraincy-chetnie-pracuja-w-elckich-firmach.html#a-xzz4n1lVCeBH (dostęp 16.07.2017)http://cerkiew.elk.pl/?idp=2 (dostęp 09.08.2017).334