Od roli do posłannictwa. Włodzimierza Staniewskiego praktykowanie teatru

Artykuł ten opisuje jeden z aspektów twórczości teatralnej Włodzimierza Staniewskiego, założyciela i twórcy Ośrodka Praktyk Teatralnych „Gardzienice”, jednej z ważniejszych placówek artystyczno-badawczych w Polsce. Teatr Włodzimierza Staniewskiego ma na swoim koncie kilka znaczących produkcji teatralnych, które są efektem szerokiego programu badawczego, na który składają się Wyprawy, Zgromadzenia i Przedstawienia. To, co wyróżnia twórczość Staniewskiego, to misyjny charakter pracy jego zespołu. Jest to misja artystyczna, niemniej z takim poświęceniem wypełniana, że urosła ona dziś do rangi posłannictwa kulturalnego. Złożyły się na nią kulturotwórcze inspiracje Staniewskiego służące powiązaniu refleksji naukowych z praktyką poszukiwań teatralnych. W praktyce działania te polegają na odkrywaniu rodzimej kultury ludowej, czy też „kultury tubylczej”, jak chętnie nazywał ją sam Staniewski, postrzeganej jako sprawdzian odbioru żywego materiału, który można artystycznie przetwarzać i w nim poszukiwać źródeł aktorstwa. Autor niniejszego artykułu przedstawia zagadnienie teatru i aktorstwa w świetle romantycznej idei powrotu do natury, będącej dziś przypomnieniem o „ekologicznej” powinności kultury współczesnej wobec ziemi rodzimej, zwanej też „ziemią ojców”. Według Staniewskiego wszelkie środki wyrazu wywodzą się lub pozostają w ścisłym związku z muzycznością ziemi. Muzyczność jest sposobem odczuwania świata, a zarazem jest jego cechą wewnętrzną, w tym sensie jest ona czymś, co jest blisko ducha. Kształtuje ona człowieka, jego odczuwanie, a nawet myślenie, kształtuje tym samym aktora. Aktorzy teatru Staniewskiego odwołują się do tradycji rozumianej jako bezpośredni kontakt z ludźmi, mieszkańcami środowisk wiejskich, z których sposobu bycia, zachowania, działania, a nawet twarzy można wyczytać znaki kultury. Teatr Staniewskiego określany jest dziś jako teatr ożywionej w przestrzeni pieśni. I choć obecnie Włodzimierz Staniewski i jego zespół czerpią inspiracje z kultury antycznej, to głównym ich celem jest próba odpowiedzi na pytanie jak żyć, jak postępować wobec drugiego człowieka i innej kultury. Na tym też polega posłannictwo tego teatru – jest nim kultywowanie tego, co niesie z sobą organiczne powiązanie twórczości teatralnej z naturą i całym obszarem międzykulturowej wymiany. The article describes one of the aspects of Włodzimierz Staniewski’s theatre work. He was the founder and creator of “Gardzienice” Centre for Theatre Practices, one of the most important artistic and research institutions in Poland. Włodzimierz Staniewski’s theatre has several significant theatre productions to his credit. They result from a comprehensive research programme which consists of Expeditions, Gatherings and Performances. What distinguishes Staniewski’s work is the missionary nature of his team’s work. It is an artistic mission, nevertheless performed with such sacrifice that it has assumed the proportions of a cultural mission. It resulted from Staniewski’s culture-forming inspirations aimed at connecting scientific reflections with the practice of theatre search. In practice, these activities involve discovering native folk culture, or “indigenous culture, as Staniewski himself used to call it, perceived as a test of the reception of live material, which can be artistically processed and searched for the origins of acting. The author of this article presents the problem of theatre and acting in the light of the Romantic idea of returning to nature, currently reminding of the “ecological” obligation of contemporary culture towards the homeland, also called “the land of the forefathers”. According to Staniewski, all means of expression derive from or remain in close connection with the musical nature of the land. The musical nature is a way of feeling the world, and at the same time its internal characteristic, in this sense it is something close to the spirit. It shapes man, his feeling, and even thinking, thus shaping an actor. The actors of Staniewski’s Theatre refer to tradition understood as direct contact with people, country dwellers, whose manner, behaviour, actions, and even faces reveal the signs of culture. Staniewski’s Theatre is currently defined as the theatre of a song revived in space. And although today Włodzimierz Staniewski and his team draw inspirations form ancient culture, they main aim is still an attempt to answer the question about how to live, how to deal with people and other cultures. And this is also the mission of his theatre – i.e. cultivating all that is carried by the organic connection between theatre work and nature as well as the whole area of intercultural exchange